Thursday 19 January, 2012

अंक ३रा, १९ जानेवारी २०१२

अधोरेखित *

मौनी महाराजांचे हुमरस

सध्याचे युग हे बोलण्याचे आहे. कृती नसली तरी चालेल. पण हुमरसगाव सर्वार्थाने वेगळे आहे. मौनी महाराजांचा पुरातन मठ गावामध्ये आहे. कन्याकुमारी येथील विवेकानंद रॉकवरील विवेकानंदांचा पुतळा ज्या सोनवडेकरांनी घडविला ते मूळचे हुमरसचे. या गावची मूळ ग्रामपंचायत आकेरी. हुमरस ग्रामपंचायतीला आता ३० वर्ष झाली. जलस्वराज्य व नाबार्ड पुरस्कृत गाव विकास योजनेमुळे गावामध्ये कामाची संधी मिळाली. गावाचे वेगळेपण जाणवले. बाबासाहेब पुरंदरे, डॉ. अनिल अवचट यांनी गावाला भेट दिली होती.

पाणी टंचाईमार्च-एप्रिलमध्ये जाणवायची. लोकांना खरं तर याची सवयच झाली होती. डोक्यावर हंडा व कमरेला कळशी हे सवयीचं झालं होतं. अशावेळी महाराष्ट्र शासनाचा जलस्वराज्य प्रकल्प आला. केवळ पिण्याचं पाणी पुरवठा असं याच स्वरुप नव्हतं. पाण्याच्या निमित्ताने गावामध्ये विकासाची प्रक्रिया सुरु झाली. लोक जागे झाले की प्रश्न सुटतात. ४०० स्त्री-पुरुष जमलेल्या अशा ६ ग्रामसभा झाल्या. गावातील बुजुर्गांनी पाण्याच्या जागा शोधल्या. कृती आराखडा तज्ञांच्या मार्गदर्शनाखाली झाला. गावातील लोकांनी मनापासून काम केलं. ५.८ लाखांची योजना अवघ्या २२ महिन्यांमध्ये पूर्ण झाली. २२० कुटुंबांना पाणी पुरवठा होतो. १२ हजाराची पाणीपट्टी दरमहा जमा होते. म्हणजे वार्षिक सरासरी ५५ रुपयांमध्ये लोकांना पाणी घरपोच मिळतं. शौचालये ९० टक्के पूर्ण झाली. सिद्धेश्वर तळवडे संस्था मार्गदर्शनासाठी होती. केवळ पैसे मिळाले म्हणजे योजना यशस्वी होत नाही. मौन धारण करुन गाडून घेऊन काम करणारे कार्यकर्ते लागतात. हुमरस गावाचे हेच वैशिष्ट्य आहे. विधिमंडळामध्ये तारांकीत प्रश्न विचारुनही गावांची नावे पेपरात येतात. पण त्यापेक्षा हुमरसमला वेगळं वाटलं. आत्मभानजागं झालेलं गाव. अनेक योजनांची सुरुवात यातून झाली. पाणीसाधन ठरले विकास साध्य करायचे.

६० बायोगॅस बांधले गेले. ग्रामिण बँकेने कर्ज दिलं. मौनी महाराजांचा जीर्ण मठ लोकांनी नवीन बांधला. श्रमदानासाठी ५०-६० जण असायचे. प्रशिक्षणातून श्री. गणपत सावंत गवंडी बायोगॅस बांधकामासाठी तयार झाला. कुक्कुट पालनाची प्रशिक्षणं गावामध्ये झाली. शाळांतील मुलांना आवड निर्माण व्हावी म्हणून गिरीराजाजातीची १०० कोंबडी मुलांना घरी वाढविण्यासाठी दिली. पोषणासाठी अंडी मिळू लागली. प्रयोग यशस्वी झाला. मुकुंद कांदे हा शेतकरी आज आदर्श पद्धतीचे व्यावसायीक कुक्कुटपालन करतो. १०० शेतकरी त्याच्या मार्गदर्शनाखाली काम करतात. तो लेखाचा सविस्तर व स्वतंत्र विषय आहे.

हुमरसची शाळा ही सर्व शिक्षा अभियानासाठी प्रेरणादायी शाळा ठरली. २ लाख रुपयांचा मंडप लोकांनी लोकवर्गणीतून केला. या शाळेमध्ये नारळाची १० झाडे होती. प्रत्येक माडाच्या मुळामध्ये नळ बसविला. १० मुलांनी तेथे हात-पाय धुवायचे. त्यामुळे पाण्याचे व्यवस्थापन झाले. वर्षातून एक वेळा सेंद्रीय, रासायनिक खतांचे डोस दिले जातात. माडांची झाडं बहरली आहेत. पोषण आहारासाठी नारळही मिळतात. उपलब्ध जमिन, मनुष्यबळ याचा विनियोग कल्पकतेने केल्यास जादू होते. शाळेचा परिसर हिरवाईने नटला तर अभ्यासही चांगला होईल. मुलांना शेतीची आवडही होईल. मुलांची शेती शाळा आपण वर्षभर घेतली. दर शनिवारी धनंजय जाधव हा कृषी पदवीधर मुलांबरोबर असायचा. शेतीचे शास्त्र समजाविण्याचा हा प्रयत्न होता.

गावामध्ये सोलरचे पथदिप ग्रामपंचायतीने बसविले आहेत. पाण्याच्या उपलब्धतेमुळे घरापुरता भाजीपाला पिकतो. ग्रामिण बँकेमार्फत जवळपास १५ लाखांचा वित्तपुरवठा गावाला होतो. गावाने आता विकासाची दिशा पकडली आहे. गती हळू हळू वाढेल. गती नेहमीच सावकाश वाढावी. अन्यथा समस्या येतात. कासव-सश्याची गोष्ट लहानपणी त्यासाठीच ऐकायची असते. अण्णा हजारे, पोपटराव पवार यांच्या गावांना भेट देण्यासाठी जलस्वराज्यचा अभ्यास दौरा केला. या अभ्यास दौ-याची बीजं आज गावामध्ये रुजली आहेत. विकासाच्या प्रक्रियेमध्ये पूर्णविराम नसतो, स्वल्पविराम असतो. पुढच्या लेखामध्ये भेटू तेव्हा कोंबडीपालनाची कथा ऐकूया. तोपर्यंत नमस्कार!

-डॉ. प्रसाद देवधर

भगिरथ ग्रामविकास प्रतिष्ठान,झाराप, ता. कुडाळ. ९४२२५९६५००.

संपादकीय *

दृष्टिक्षेपात जिल्हा परिषद निवडणुक

पालकमंत्री नारायण राणे यांनी या निवडणुक प्रचाराचा प्रारंभ कणकवलीत नारळ फोडून केला. त्यावेळी चारचाकी गाड्यांतून फिरणा-या आपल्या कार्यकर्त्यांनाही त्यांनी कानपिचक्या दिल्या. जिल्ह्यात १०० टक्के यश मिळालेच पाहिजे असेही सुनावले. तर जुन्या निष्ठावंत काँग्रेसजनांनी ५० टक्के जागा या जुन्या कार्यकर्त्यांना मिळाल्या पाहिजेत अशी पक्षश्रेष्ठींकडे मागणी केली आहे. परंतू नारायण राणे हेच जिल्ह्याचे पक्षश्रेष्ठी असल्याने आणि राज्याचे पक्षश्रेष्ठी त्यांना अख्ख्या कोकणचे नेते मानत असल्याने राणे सांगतील तोच काँग्रेसच्या अधिकृत उमेदवार असेल! अशा परिस्थितीत राणेंचे पक्षांतर्गत विरोधक असलेले जुने काँग्रेसजन डावलले जातील अशीच शक्यता आहे आणि तसे झाले तर बरेच काँग्रेसजन राष्ट्रवादीकरहोतील अशीही चिन्हे आहेत. पक्षोपक्षांचे उमेदवार ठरणे, त्यांनी उमेदवारी अर्ज भरणे, छाननीनंतर अर्ज मागे घेणे या प्रक्रिये दरम्यान उमेदवारी मिळण्यासाठी कार्यकर्त्यांचे आयाराम-गयाराम चालू राहील. काहीजण अपक्ष म्हणून उभे राहतील. त्यांच्या हाती काही लागले नाही तर उमेदवारी कायम ठेवतील किवा आपल्याच पक्षाच्या अधिकृत उमेदवाराच्या विरोधात छुपेपणाने प्रचार करतील. पुष्पसेन सावंत यांनी अखेर काँग्रेसचा राजीनामा दिला. ते राष्ट्रवादीत प्रवेश करतील.तसे ते अजूनपर्यंत काँग्रेसमध्येच घोटाळत का राहिले होते? हा त्यांना मानणा-या कार्यकर्त्यांना प्रश्नच पडलेला होता. आता ते राष्ट्रवादीत गेल्यामुळे काय फरक पडतो ते निवडणुकीनंतर दिसेलच.

नगरपरिषद निवडणुकीत जिल्ह्यात मोठे यश मिळविल्यानंतर जिल्हा परिषदेवर वर्चस्व प्रस्थापित करण्यासाठी राष्ट्रवादीने सेना -भाजप-आरपीआय युती समवेत महायुती करण्याचे ठरविले आहे. त्यात राष्ट्रवादीला अधिक लाभ मिळणार असला तरी सेना-भाजपचे नगण्य संख्याबळ पाहता जिल्हा परिषदेत अधिक जागा मिळवायच्या तर या युतीला राष्ट्रवादीबरोबर महायुती करावीच लागेल अशी सध्याची स्थिती आहे. आर.पी.आय.ला (रामदास आठवले गट) या जिल्ह्यात तसे फारसे स्थान नसल्याने राजकीय फायदा-तोट्याचा प्रश्न निर्माण होणार नाही. तरीही काही जागा लढविण्यासाठी आरपीआयचा महायुतीला उपयोग होऊ शकेल.

काँग्रेसमधील इच्छुक उमेदवारांच्या मुलाखती पालकमंत्री नारायण राणे यांनी कणकवलीत घेतल्या. जि. प. व पं.स.च्या मिळून १५० जागांसाठी चौपट उमेदवार इच्छुक होते. उमेदवारी न मिळालेले त्यातील किमान दोन-तीनशे तरी नाराज होतील. त्यातील अनेकजण बंडखोरी करतील किवा पक्षत्याग करुन राष्ट्रवादी, शिवसेनेत जातील. आता राष्ट्रवादीकडेही इच्छुकांची संख्या अनेक पटीने वाढल्यामुळे तेथे नवागतांना उमेदवारी मिळणे अवघड आहे. मात्र शिवसेनेकडून अशा काँग्रेस आयारामना उमेदवारी मिळू शकेल. पूर्वी राणेंच्या शिवसेनेबरोबर भाजपची युती असल्याने भाजपला फायदा झाला होता. आता आपले बळ वाढविण्यासाठी भाजपला राष्ट्रवादी समवेत महायुती करुन निवडणुक लढविणे गरजेचे आहे. शिवसेना आमदार परशुराम उपरकरनी न.प. निवडणुकांप्रमाणे याही निवडणुकीत आडमुठी भुमिका घेतली तर महायुती बारगळेल. परंतू स्वतंत्र निवडणुक लढवून त्यावेळी सेनेला जिल्ह्यात ५१ पैकी फक्त २ जागा मिळाल्या आणि मालवणात काँग्रेसला सत्तेपासून दूर ठेवण्यासाठी राष्ट्रवादीशीच घरोबा करावा लागला.

आता लवकरच निवडणुक प्रचाराला सुरुवात होईल. दहशतवादाचा मुद्दा पुन्हा पुन्हा येत राहील. असा काही दहशतवाद नाहीच असे राणे समर्थक सांगत राहतील. आरोप-प्रत्यारोप होत राहतील. राज्य सरकारने दिलेले करोडो रुपये जिल्ह्यात खर्च केले तरी जिल्ह्यातले रस्ते इतके खराब का? पाणी पुरवठा योजना नादुरुस्त का? कल्याणकारी योजनांमधील खरेदी साहित्य निकृष्ट दर्जाचे का? बांधकाम, शिक्षण आदी सर्वच खात्यांतील भ्रष्टाचारामागे नक्की कोण कोण आहेत? असे किती तरी प्रश्न लोकांसमोर आहेत. त्यांची खरी उत्तरे कोणीच देणार नाहीत परंतू उपद्रवीठरु शकणा-यांना धाक-दपटशाने आणि आशाळभूतांना पैशांनी अंकीत करण्याचे काम जोमाने सुरु होईल.

गेल्या महिन्यातच झालेल्या जिह्यातील नगरपालिका निवडणुकीच्या अनुभवातून पोलिस खाते शहाणे झालेले असेल तर आत्तापासूनच बंदोबस्तकरणा-यांचा अधिक बंदोबस्त करण्याचे काम पोलिसांना हाती घ्यावे लागले. बाहेरहून कार्यकर्ते म्हणून येणा-यांवरही नजर ठेवावी लागेल.

कोणाच्याही दबावाखाली न येता पोलीस खात्याने तसे काम सुरु केलेले असेल. तरच सिधुदुर्ग जिल्ह्यातली निवडणुक धाक - दपटशाचे प्रयोग न होता शांततेने पार पडेल.

ग्रामीण जीवन विशेष *

संयुक्त वनव्यवस्थापनातून शाश्वत ग्रामविकास

संयुक्त वनव्यवस्थापन म्हणजे ज्यांची उपजीविका वनांवर आहे असे गावातील लोक व वन विभाग यांच्या संयुक्त विद्यमाने वनक्षेत्रावरील नफा, जबाबदारी, सुरक्षा आणि निर्णय प्रक्रियेमध्ये सहभागाची विभागाणी करणे होय. यामध्ये गावातील लोकांची जबाबदारी, वन विभागाची जबाबदारी, तसेच वाटून घेण्याचे नफ्याचे प्रमाण, निर्णय प्रक्रियेमधील सहभाग व सुरक्षा याविषयी वन विभाग आणि स्थानिक रहिवाशांमध्ये समजदारीचा एक करारनामा केला जातो. संयुक्त वनव्यवस्थापनाचे मुख्य तत्व म्हणजे वनसंपत्तीची सुरक्षा करा व मिळणारा नफा वाटून घ्या हे आहे.

वनांपासून प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष फायद्याचा विचार केल्यास भारतातील मोठ्या लोकसंख्येची उपजीविका वनांवर आधारीत आहे. भारतीय वननीती १९८८ नुसार स्थानिक लोकांच्या सहभागातून वनांच्या क्षेत्रात वाढ, त्यांची सुरक्षा, तसेच आदिवासींनी त्याचा वापर करावा असे ठरलेले आहे. यामध्ये वनांचे क्षेत्र वाढण्यास मदत होऊन त्यावर उपजीविका असलेल्या आदिवासी बांधवांची आर्थिक परिस्थिती सुधारण्यास मदत होईल.

संयुक्त वनव्यवस्थापनाचा मुख्य हेतू -

१) प्रत्यक्ष स्थानिक लोकांच्या सहभागातून नैसर्गिक साधनांचे संरक्षण करणे. २) कमी होत असलेली जैविक विविधता व जंगलतोड थांबविणे. ३) स्थानिक गरीब, गरजवंत लोकांना रोजगार उपलब्ध करुन देणे. ४) लहान लाकूड, बांबू, जळाऊ लाकूड, चारा, गवत, उपवनउपज, औषधी वनस्पती इत्यादींची वाढ करुन त्यांचा उपयोग करणे. ५) स्थानिक लोकांचा निर्णय प्रक्रियेमध्ये सहभाग वाढविणे. ६) आदिवासी लोकांचे समाजिक व आर्थिक जीवनमान उंचावणे. ७) लोकांचा शासकीय योजनेकडे किवा शासनाकडे बघण्याचा दृष्टिकोन बदलणे. ८) लोकशाही पद्धतीने विविध समित्यांची स्थापना करुन त्यात महिलांचा व आदिवासी तसेच मागासवर्गीय लोकांचा निर्णय प्रक्रियेमध्ये सहभाग वाढविणे.

संयुक्त वनव्यवस्थापनासाठी गावाची निवड झाल्यानंतर गावाचे संपूर्ण सर्वेक्षण करुन उपलब्ध साधनसामग्रीचा अभ्यास करुन एकात्मिक विकासाच्या दृष्टीने आराखडा तयार करण्यात येतो. वन विभागाकडून पुढील कामांसाठी अर्थसाह्य उपलब्ध होते.

१) गावाचा सूक्ष्म आराखडा तयार करणे. २) लोकांमध्ये जनजागृती निर्माण करणे. ३) मृदा व जलसंधारणाची कामे करणे. ४) वृक्षलागवड इ.

यामध्ये शासनाची विविध विकास कामे विविध खात्यांमार्फत राबविली जातात. उदा. कृषी विभाग, पशुसंवर्धन विभाग, जिल्हा परिषदेमार्फत विविध विकास योजना, पाणीपुरवठा योजना, राष्ट्रीय बागवान बोर्ड इत्यादी योजना गावासाठी राबवून पायाभूत सुविधा उपलब्ध करुन दिल्या जातात.

कृषी विभागाकडून गांडूळखत प्रकल्प, संकरीत बियाणे व खत, अवजारे, बैलगाडी, बैल, मधमाशा पालन, रेशीम निर्मिती, पाणलोट विकास, बायोगॅस सयंत्र, निर्धूर चुली, चारा बारीक करण्याची यंत्रे, दुग्ध व्यवसायासाठी गाई, नवीन विहिरी, ओलितासाठी सोयी, कुंपण इत्यादी बाबी अनुदानावर करुन दिल्या जातात.

जिल्हा परिषदेमार्फत स्वयंरोजगार निर्मितीसाठी गावातील कारागिरांची निवड करुन त्यांना प्रशिक्षण देऊन कुशल कारागीर तयार केले जातात. शिवणकाम, रंगकाम, मोटारदुरुस्ती, गृहोद्योग इत्यादींसाठी प्रशिक्षण देऊन अर्थसाह्य उपलब्ध करुन दिले जाते.

वनविभागाची कार्ये - १) वनव्यवस्थापनासाठी सर्व आर्थिक मदत वन विभागाकडून पुरविण्यात येते. २) राष्ट्रीय पुरस्कृत योजनेची राज्य स्तरावर अंमलबजावणी करणे. ३) वन्यप्राण्यांची शिकार, तसेच अवैध जंगलतोड यांच्या दुष्परिणामांबद्दल लोकांत जागृती करणे. ५) वन कामामध्ये प्रामुख्याने स्थानिक मजुरांनाच रोजगार उपलब्ध करुन देणे इ.

वनव्यवस्थापन समित्यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी संत तुकाराम वनग्राम योजनेअंतर्गत शासनाकडून जिल्हा स्तरावर ५१ हजारांचे पहिले, २१ हजारांचे द्वितीय, तर ११ हजारांचे तृतीय पारितोषिक देण्यात येते. राज्य स्तरावर दहा लाखांचे पहिले, पाच लाखाचे द्वितीय, तर तीन लाखाचे तृतीय पारितोषिक देण्यात येते. आज महाराष्ट्रात जवळपास १२,६२५ गावांनी संयुक्त वनव्यवस्थापनातून संपूर्ण गावाचा विकास घडवून वन क्षेत्रामध्ये भरीव वाढ केलेली आहे. आपले गाव जर वनक्षेत्रामध्ये किवा वनक्षेत्राजवळ असेल तर, आपली सर्वांगीण विकासाकडे वाटचाल करायची इच्छा असेल तर, नजीकच्या वन विभागाकडे रीतसर अर्ज करुन आपणसुद्धा वनसंरक्षण, संवर्धन तसेच त्यांच्या उपभोगातून आपला आर्थिक विकास साधून भारतामध्ये पर्यावरणाचा समतोल राखण्यासाठी मदत करु शकतो. यासाठी गरज आहे ती आपल्या इच्छाशक्तीची.

सौजन्य- मासिक कृषि उद्योग संवादिनी.

वृक्षशेती आवश्यक

वृक्ष तोडीबाबत ब-याच भ्रामक समजुती आहेत व पसरविल्याही जात आहेत. अनिर्बंध वृक्षतोड थांबली पाहिजे. वनसंरक्षण आणि संवर्धन झाले पाहिजे यात काही वाद नाही. परंतु वनसंवर्धन करतांना जुनाट वृक्ष काढून टाकून नवीन लागवड केली पाहिजे या गोष्टीकडे फारसे लक्ष दिले जात नाही. गावोगावी असलेल्या देवराया म्हणजे संरक्षित छोटी जंगले हे याचे उत्तम उदाहरण आहे. प्रत्येक गावात प्रामुख्याने कोकणातच गावाबाहेरचा काही भाग साधारण २ ते ३ किलोमीटरपासून १० ते २० किलोमीटर क्षेत्रफळाचा भाग देवराई (देवाचे जंगल) म्हणून राखून ठेवलेला असतो. तेथील झाडांची तोड केली जात नाही. तशी ती केली तर देवाचा कोप होईल अशी भीती ग्रामस्थांच्या मनात असते त्यामुळेच गावोगावच्या या देवराया सुरक्षित राहिलेल्या आहेत. पण त्यांचे संवर्धन मात्र झालेले नाही.

कोणत्याही झाडाचे संवर्धन करायचे असेल तर त्याच्या अनिर्बंध विस्तारलेल्या फांद्या छाटाव्या लागतात. त्यामुळे त्या झाडाच्या आजूबाजूला लावलेली किवा नैसर्गिकरित्या रुजून वाढलेली झाडे जोमाने वाढतात आणि जंगलसंपत्तीत भर घालतात. परंतु देवराईतील झाडांच्या बाबतीत हे होत नाही. जुनाट वृक्ष त्यांचे आयुष्य संपले की वाळून पडून जातात. त्याची पाळेमुळे काढून तेथे नवीन झाडे काही लावली जात नाहीत. वृक्षांचा पालापाचोळा पडून राहून कुजल्याने नैसर्गिकरित्या पडलेले बियाणेही चांगले रुजत नाही किवा रुजलेले रोपे किड्या अळ्यांचे खाद्य बनून नष्ट होतात. कालांतराने ही देवराई कमी होत जाते. याकरिता देवराई संरक्षण होण्यासाठी पूर्वजांनी देवाची भीती घातली असली तरी देवराया व अन्य जंगलातील वठलेल्या जुनाट वृक्षांची तोड करुन किवा अनिर्बंध वाढलेल्या फांद्यांची छाटणी करुन वनसंवर्धन करणे गरजेचे आहे. तसेच वृक्षतोड केल्यावर मोकळ्या झालेल्या जमिनीत नवीन जोमाने वाढणा-या बियाण्यांची, रोपांची लागवड करणेही आवश्यक आहे.

वृक्षशेती ही संकल्पना आपल्याकडे फारशी रुजलेली नाही. वनखात्याचाच एक भाग असलेल्या सामाजिक वनीकरण खात्याने राज्यभर मोहीम चालवून रस्त्यांच्या दुतर्फा, सार्वजनिक कार्यालयांच्या आवारात वृक्ष लागवड केली. जागतिक बँकेच्या अर्थसहाय्याने ही लागवड सर्वत्र मोठ्या प्रमाणावर झाली. परंतु ती आकेशिया, सुबाभूळ अशा परदेशी वृक्ष वाणांची लागवड केली गेली. कारण काय तर त्याची रोपे मोकाट गुरे खात नाहीत. कमी पाण्यावर ती झाडे रुजतात. मोठी झाल्यावर त्याना पाणी - मशागत लागत नाही वगैरे.

परंतु या लागवडीवेळी स्थानिक जातींच्या वृक्षांची लागवड करावी ही स्थानिक लोकांची विधायक सूचना वनखात्याने मानली नाही. आंबा, फणस, जांभूळ, कोकम अशा फळे देणा-या वृक्षांची लागवड झाली असती, सरकारी पातळीवर त्यांची देखभाल केली गेली असती तर आज वृक्ष संवर्धनाच्या मोहिमा राबवाव्या लागल्या नसत्या. या फळझाडांपासून फळे तर मिळालीच असती पण रस्ते विराण - ओसाड बनले नसते. वाटसरुंना, वाहनांना जागोजागी शितल छाया मिळाली असती.

आपल्याकडे सावंतवाडी संस्थानच्या काळात आंबोली पासून पुढे चंदगडपर्यंत लागवड केलेली आंब्याची व अन्य वृक्षांची झाडे हे वृक्षशेतीचे उत्तम उदाहरण आहे.

शंभर टक्के अनुदानावर फलोद्यान योजना आपल्याकडे यशस्वी झाली. परंतु ती करतांना डोंगरच्या डोंगर आणि शेजजमिनही वृक्षहीन करण्यात आली. डोंगरातील जंगली झाडे तोडल्याने मातीची प्रचंड धूप झाली. नद्या, नाले त्या गाळमातीने भरुन पावसाळ्यात पूर येऊ लागले. त्यामुळेही जीवित वित्तहानी झाली आणि आता फलोद्यानातून काही वर्षे चांगले उत्पन्न मिळविणा-या आंबा-काजू बागायतदारांना विपरीत हवामानाबरोबरच खते, कीटकनाशके, संजीवके वापरुनही उत्पादन खर्चही भागत नाही असे अनुभव येऊ लागले आहेत. लागवड केलेल्या जमिनीतील अन्य जंगली झाडे नष्ट केल्यामुळे त्याचेही उत्पन्न बुडालेच आहे.

आता अशा मोठ्या क्षेत्रामध्ये नसले तरी सभोवताली कंपाऊंड म्हणून तरी वृक्षशेती (कलमी झाडे नव्हेत) केली गेली तर भविष्यात उत्पन्नाचे एक नवीन साधन निर्माण होईल. यासाठी अभ्यासपूर्वक वृक्षशेती कोकणात झाली पाहिजे.


अंतरीचे वेल्हाळ

तद्ेव लग्नम्

तसा माझा मित्र चारचौघां -सारखाच. दिसायला बरा, आणि वलयांकित नसलेला. म्हणजे मैदानी खेळ, सुरक्षित बैठे खेळ, चित्रकार, संगीत -कार, वाद्यवादक, अभिनेता असल्या वलयांची झालर पांघरलेला नाहीच नाही.

तर काळाच्या ओघात विवाह -योग्य वयात येताच त्यानेही वधूपरीक्षेची आघाडी उघडली. यंदा कर्तव्य आहे म्हणत म्हणत त्याने उपवर मुलींचे शतक गाठलं.

अर्ध्या शतकाच्या उंबरठ्यावर एका मुलीला होकार देता देता तो थोडक्यात वाचला. फिरायला बाहेर पडताच ती त्याला लाडिकपणे म्हणाली, ‘माझ्या किनई कुंडलीत गडे वैधव्याचा योग आहे.तसा पांढरा फटक पडलेला माझा मित्र आपल्या पश्चात हिचं पांढरं कपाळ कसं दिसेल या कल्पनेनेच तिला टाकून पळत सुटला.

प्रारंभी वधूपरीक्षेच्या आखीव मोहिमेत तो दिवसातून दोन - तीन मुली पहायचा. अखेर त्याला चहा-पोह्यांची अॅलर्जी झाली. नेमका नकार कुणाला द्यायचा उपवर मुलीला, की चहा पोह्यांना अशा दळभद्री पेचाने तो हवालदिल झाला.

मुली नाकारण्याची कारणे देखील किती फुटकळ असावीत - किबहूना त्याने नाकारलेल्या मुली एकसे बढकर एक विद्वान (?) होत्या. दारासिग हा बलदंड पुरुष हाच एकमेव देखणा नट असून माझा आवडता हीरो तोच असं एकीनं सांगितलं.

सचिन तेंडुलकर क्रिकेट खेळाडू असेलही कदाचित, पण तो विजय तेंडुलकरांपेक्षा बापसे बेटा सवाईअसा नाटककार होणार अशी प्रिया तेंडुलकरची शपथ घेऊन दुसरी म्हणाली,

कबीर बेदी आणि किरण बेदी यांचा संसार रंगात आला असतांना किरण बेदीला पोलिसात जायची अवदसा आठवली अन् तिथेच राडा झाला. असं एकीने आत्मविश्वासाने सांगितले.

अमिषा पटेल ही जब्बार पटेलची मुलगी. बापावर कुरघोडी करुन हिदी - मराठी पिक्चर गाजवते असं एकीने सडेतोडपणे सांगितलं आणि किती तरी उपवर मुलींनी नवनवीन फिल्मी माहिती पुरवली. उदा. शर्मिला टागोर ही परमपूज्य रविद्रनाथांची मुलगी. नृत्य दिग्दर्शिका सरोजखान या अमिरखानच्या सासूबाई असून त्या जावयाला बोटावर नाचवतात वगैरे वगैरे.

मित्र गंभीरपणे म्हणाला,‘ तिला बॉलडान्स आणि लावणीनृत्य यायलाच हवं, आणि घरी परतल्यावर लगेच दहा मिनिटात तिने पिझ्झा बनवायला हवा. निदान पुरणपोळी बनवण्यात ती तरबेज असावी.काही क्षण सन्नाटा पसरला. शेवटी एक जण म्हणाला, ‘माझ्या माहितीत आहे अशी एक मुलगी. पण ती तिरळी आहे?‘

मुळीच नाही. मुलीचं सौंदर्य, कुंडलीतील जुळणारे छत्तीस गुण व तिचं घराणं या गोष्टी गृहित धरलेल्या आहेत.मित्र ठामपणे म्हणाला.

त्या क्षणी मित्राशी बोलण्यात अर्थ नाही असा आमचा निष्कर्ष तर आमच्याशी बोलणं निरर्थक हा त्याचा निष्कर्ष ठरला. अन् एके दिवशी बातमी आली मित्राचे लग्न ठरले. आनंदाने नाचत मित्राचा जल्लोष करीत आम्ही नियोजित वधूच्या दर्शनासाठी रवाना झालो.

स्पष्टच सांगायचं तर थोबाडीत मारल्यासारखी आमची अवस्था झाली. आमच्या बायका देखील सौंदर्याची खाण लागून गेलेल्या नाहीत, सांगून आलेल्या पहिल्या मुलीशी लग्न करुन आम्ही मोकळे झालो. आमच्या बायकांनी देखील तीच चूक केली. त्यामुळे आमच्या बायका चारचौघींसमान एक सो एक जहाँबाज असणे साहजिक होते.

पण शतकापर्यंत पोहोचून मित्राने पसंत केलेली मुलगी कशी असावी? आमच्या बायकांत शोभून दिसेल एवढी सामान्य होती. एकदाचा मित्र बोहल्यावर चढला अन् आम्ही सुटकेचा निःश्वास टाकला.

पतीपत्नी सुखसोहळ्यात दंग असतील अशा भाबड्या समजूतीत असतांना पाचव्या दिवशी मित्र चरफडतच कट्टयावर आला. चेहरा अत्यंत त्रासिक दिसत होता.

झालं! बोंबललं लग्न माझंत्याचे बोल ऐकून आम्ही चक्रावलोच. आता काय झालं?‘ आमचा दबलेला स्वर.

काय झालं! बायको आहे का कोण? शाळेत शिक्षिका असली म्हणून चोवीस तास प्रश्नावली घेऊन नव-याच्या मागे धावायचं? मधूचंद्राच्या रात्रीदेखील तिच्या प्रश्नांनी माझी कोंडी केली.

कसली प्रश्नावली?‘

काय सांगणार, ‘आज मधुचंद्र ना आपला, मग आरती प्रभू, केशवसुत, माधव ज्युलियन, गोविदाग्रज या महान कवींची मूळ नावे सांगा?‘ मी कोड्यात पडतो असं पाहून निदान गो. नी. दा., ग. दी. मा. आणखी कोण कोण यांची संपूर्ण नावे फोड करुन सांगा असा तिचा आग्रह होता.

अरे,संबंध काय या लोकांचा आपल्या मधुचंद्राशी?‘

पक्के अरसिक आहात. आमचा वादंग सुरु होताच बिचारा चंद्र देखील घाबरुन ढगाआड गेला. अन् मधुचंद्र तिथेच संपला! दुस-या दिवशी टेबलावर नाश्त्यासाठी येऊन बसताच माझ्या पुढ्यात तिने कागद सारले. अण्णा हजारे-विजय हजारे, सुनील गावस्कर-रेणु गावस्कर, गोपाळ गणेश आगरकर-अजित आगरकर, शरद पवार-ललिता पवार यांची नाती विषद करा. वेळ फक्त दहा मिनिटंमी कागद तिच्या अंगावर भिरकावित म्हटले, ‘कोण ही उपद्व्यापी मंडळी? अन् माझ्या संसारात लुडबूड करण्याचे कारण काय?‘

खट्याळपणे हसत ती स्वयंपाक घरातून निघून गेली. आज तर तिने कहर केला. मी ऑफीसला निघताना तिने माझ्या हातात कागद सरकावला. विदा- गो. पु.- गं. बा.-ना.स.-पु.भा.-प्र.के.-वि. वा.-आणखी कसली कसली आद्याक्षरे देऊन नावं पुरी करायला सांगितली. मला माझं आद्याक्षरदेखील आठवत नाही, मी काय पुरं करणार कप्पाळ.

आज मात्र मी जाम वैतागलो. मी सरळ तिला म्हणालो, ‘तुझ्या साहित्यप्रेमाचं कौतुक माझ्याजवळ नको.तशी ती म्हणाली, ‘शंभर मुलींना नाकारताना तुम्ही विचारलेले प्रश्न काय लायकीचे होते?‘

मी चरफडत घराबाहेर पडलो. आता बघणार बघणार, नाही तर सरळ एक दिवस कोर्टात जाणार, घटस्फोटाचा अर्ज दाखल करण्यासाठी. निघतो मी.

- अरुण सावळेकर, मोबा. ९८२२४७०७२२

विशेष *

किरण ठाकूर - षष्ठ्यब्दी संकल्प वर्ष

दै. तरुण भारतचे संपादक, सीमा लढ्यातील एक अग्रणी नेते आणि लोकमान्य मल्टिपर्पज क्रेडिट सोसायटी या अल्पावधीत तीन राज्यात शाखा स्थापन झालेल्या सह. संस्थेचे अध्यक्ष श्री. किरण ठाकूर यांचे षष्ठ्यब्दी वर्ष हे संकल्प वर्ष म्हणून साजरे होत आहे. त्यानिमित्त सावंतवाडी येथे १४ व १५ जानेवारीला विविध कार्यक्रमांचे आयोजन करण्यात आले होते. शिल्पग्राम येथे दोन दिवसांचे पत्रकार प्रबोधन शिबिर घेण्यात आले. ज्येष्ठ पत्रकार विजय कुवळेकर, निशिकांत जोशी, अनंत दिक्षित, अमरावतीचे विलास मराठे, कुमार कदम, डॉ. सागर देशपांडे, माधव गोखले, केसरीचे शैलेश टिळक अशा मान्यवरांनी या शिबिरात मार्गदर्शन केले. शिबिरात सिधुदुर्ग,गोवा,रत्नागिरी येथील पत्रकार सहभागी झाले होते.

सावंतवाडी नगरपरिषदेच्या बॅ. नाथ पै सभागृहात सिधुदुर्ग जिल्ह्यातील पत्रकारिता, कला, क्रीडा, सांस्कृतिक, सामाजिक, शैक्षणिक, पर्यटन, साहित्य अशा विविध क्षेत्रातील ज्येष्ठ व्यक्तींचा श्री. किरण ठाकूर यांनी सत्कार केला.

कर्नाटक सीमा भागात मराठी भाषेसाठी सुरु असलेल्या सीमा बांधवांच्या दीर्घकाळ चाललेल्या लढ्यात आपले वडील तरुण भारतचे संस्थापक कै. बाबुराव ठाकूर यांचाच वारसा पुढे चालवित सीमा लढ्याचे प्रभावी नेतृत्व करणारे तसेच तरुण भारत ट्रस्ट व लोकमान्य मल्टिपर्पज सोसायटीच्या माध्यमातून विधायक कार्याची उभारणी करता येते हे किरण ठकूर यांनी दाखवून दिले आहे. पत्रकारिता आणि शैक्षणिक संस्था यामध्ये त्यांचे मोठे योगदान आहे. त्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करुन त्यांच्या संकल्पांना समाजाचे सक्रीय बळ लाभावे यासाठी किरण ठाकूर यांच्या स्नेही व हितचितकांनी षष्ठ्यब्दी निमित्ताने एप्रिल २०११ मध्ये बेळगांव येथे आणि आता सिधुदुर्ग जिल्ह्यात संकल्प वर्षाचे आयोजन केले होते. किरण ठाकूर यांना व त्यांच्या संकल्पांना आमच्याही शुभेच्छा!

सहकारी संस्थांच्या कारभारात लेखापरीक्षण कार्य महत्वाचे

(एकेकाळी सहकार क्षेत्रात देशापुढे आदर्श घालून देणा-या महाराष्ट्र राज्यातील सहकार क्षेत्र त्यातील राजकीय नेत्यांच्या मनमानी आणि भ्रष्ट कारभारामुळे रसातळाला गेलेले आहे. सहकार खाते आणि लेखापरीक्षक (ऑडीटर) यांचाही त्यामध्ये सहभाग आहे. परंतु त्यांनी आपले काम चोख आणि प्रामाणिकपणे केले तर राज्यातील सहकारी संस्थांचा कारभार पूर्ववत होऊ शकेल. त्यादृष्टीने लेखापरीक्षणाचे महत्व सांगणारा हा लेख.)

सहकारी संस्था या महाराष्ट्र सहकारी संस्था अधिनियम १९६० आणि त्या खालील नियमानुसार नोंदणी अधिका-यांकडे नोंदवून कायदेशीररित्या दैनंदिन कारभारास सुरुवात केली जाते. संस्थेचे आर्थिक व्यवहार सुरुवातीस लहान स्वरुपात असतात, त्याचे हळूहळू मोठ्या स्वरुपात रुपांतर होत जाते. साहजीकच अशा व्यवहारात पारदर्शकता असणे, बरोबरच वैधानिक लेखापरीक्षणाद्वारे प्रभावी नियंत्रण राहणे गरजेचे व महत्वाचे आहे. लेखापरीक्षण हे वित्तीय नियंत्रणाचे एक साधन आहे. संस्था आपल्या घटनेतील तरतुदीनुसार सभासद कल्याणाचे उद्देश साध्य करण्याचा प्रयत्न करीत असते त्या प्रमाणात आर्थिक व्यवहारही वाढत जातात. या व्यवहारांवर अंतर्गत नियंत्रण ठेवण्याची प्रभावी पद्धती काही संस्थांमध्ये कामाची विभागणी वेगवेगळ्या प्रकारे करुन वापरली जाते. त्याचबरोबर स्वतंत्र अंतर्गत तपासणी अथवा अंतर्गत लेखापरीक्षण करुन घेवून नियंत्रण ठेवण्याचा प्रयत्न केला जातो. असे जरी असले तरी प्रतिवर्षी आर्थिक वर्ष संपल्यानंतर शासनाच्या नियंत्रणाखाली प्रत्येक सहकारी संस्थेचे वैधानिक लेखापरीक्षण होणे जरुरीचे आहे.

सहकारी संस्थांचे आर्थिक वर्ष ३१ मार्चला संपते व त्यानंतर ४५ दिवसांचा कालावधी संस्थेची आर्थिक पत्रके म्हणजेच तेरीज, व्यापारीपत्रक, नफातोटापत्रक, ताळेबंद आदी सहकार खात्याकडे सादर करण्यासाठी असतो. त्यानंतर ३ महिन्यांच्या कालावधीत संस्थेची एक सर्वसाधारण वार्षिक सभा बोलवावी लागते व त्या सभेत संस्थेची सर्व आर्थिक पत्रके, लेखापरीक्षण अहवाल, समितीचा अहवाल ठेवावा लागतो. संस्थेचे वैधानिक लेखापरीक्षण आर्थिक वर्ष संपल्यानंतर नजीकच्या काळात पूर्ण होऊन लेखापरीक्षण अहवाल संस्थेस प्राप्त झालेला असल्यास त्याचे वाचन वार्षिक सर्वसाधारण सभेत करणे शक्य असते. तसा अहवाल प्राप्त न झाल्यास मागील वर्षअखेरचा प्राप्त लेखापरीक्षण अहवाल सभेत ठेवला जातो. वार्षिक सभेत संबंधीत लेखापरीक्षकास महा. सह. संस्था अधिनियम १९६० चे कलम ८१(५) नुसार हजर रहाण्याचा व संस्थेच्या हिशोब संबंधाने आपल्या लेखापरीक्षण अहवालास अनुसरुन भाषण करण्याचा अधिकार आहे. संस्थेच्या हिशेबात दिसून आलेले दोष, पैशांची अफरातफर कायदाकानू पोटनियम यांचे झालेले उल्लंघन, व्यवहारातील अनियमितता, राबविलेले आर्थिक धोरण, ध्येयधोरण उद्देश याची सफलता, संस्थेने सुरु केलेले उपक्रम, चालविलेले विविध विभाग, त्यात झालेले नफानुकसान, संस्थेची देयता व जिदगी आणि सांपत्तीक स्थिती अशा अन्य विविध बाबींवर लेखापरीक्षकाने नमूद केलेल्या अभिप्रायांवर चर्चा केली जाते व त्यामुळे संस्थेच्या सभासदांस दैनंदिन कारभार पाहण्यासाठी आपण निवडून दिलेल्या समितीने घेतलेले निर्णय व वेतनी कर्मचारी वर्गाकडून केले गेलेले कामकाज याचा आढावा घेता येतो. गेल्या वर्षभरात अभिप्रेत असे काम झालेले आहे किवा नाही हे स्पष्ट होते. सभासदांस लेखापरीक्षण अहवालाचा आधार घेवून आवश्यक ते प्रश्न उपस्थित करुन आपले समाधान करुन घेता येते. संस्थेचे पुढील धोरण व अंदाजपत्रक याबाबत सूचना करता येतात. या सर्व दृष्टीने वार्षिक सभेत संस्थेचा वैधानिक लेखा परीक्षण अहवाल ठेवण्यास अनन्यसाधारण महत्व आहे.

सहकारी संस्थेचे दैनंदिन आर्थिक व्यवहार मुख्य कार्यालयाकडील खजिनदार व संस्थेच्या शाखा असल्यास त्या त्या ठिकाणचे विभाग प्रमुख व्यवहारातील रोखीचे व्यवहार हाताळतात. रोख रक्कमा कायदा कानू आणि पोटनियमातील तरतुदीनुसार ठरवून दिलेल्या मर्यादेपर्यंत हाती ठेवून उर्वरीत रक्कम नजीकच्या बँकेत भरणा करण्याचे बंधन आहे. ते कटाक्षाने पाळले गेले पाहिजे. रोखीच्या व्यवहारांवर प्रभावी नियंत्रण व्यवस्था असणे गरजेचे आहे. रोख व्यवहाराची कल्पना संस्थेच्या रोजकिर्दीवरुन येते. संस्थेचा निधी अनावश्यक आणि बेजबाबदारपणे खर्च होऊ नये म्हणून खर्चावर नियंत्रण ठेवण्याचे लेखापरीक्षण हे एक साधन आहे. संस्थेच्या साधनसंपत्तीचा दुरुपयोग केला जावू नये म्हणून नियंत्रण ठेवण्याची जबाबदारी लेखापरीक्षकाची आहे. लेखापरीक्षण वेळच्यावेळीच करुन घेण्यात निरुत्साही न रहाता संस्थांनी लेखापरीक्षण करुन घेण्या साठी योग्य त्या यंत्रणेकडे स्वतः म्हणून पाठपुरावा केला पाहिजे.

सहकारी कायद्याखाली नोंदविल्या गेलेल्या संस्थेची प्रत्यक सहकारी वर्षांत निबंधक लेखापरीक्षा करवून घेतील अशी तरतूद महा. सह. संस्था अधिनियम १९६० चे कलम ८१ करण्यात आलेली आहे. त्यास अधिन राहून संस्थेचे लेखापरीक्षण प्रतिवर्षी झाल्यास संस्था सुदृढ बनण्यास खरा हातभार लागणार आहे. कारण लेखापरीक्षण नियमीत व वेळीच होवून त्याचा अहवाल संस्थेस प्राप्त झाल्यास त्यात नमूद केलेल्या आक्षेपार्ह बाबींची कलम ८२ नुसार दोष दुरुस्ती करणे त्वरीत शक्य होऊन कारभारात सुधारणा करणे शक्य असते. लेखापरीक्षण अहवालाच्या तारखेपासून ३ महिन्यांच्या आत दोषदुरुस्ती अहवाल निबंधकांकडे पाठविण्याचे बंधन संस्थेस आहे. अशा दोषांच्या पूर्ततेबाबत निबंधकांचे समाधान न झाल्यास निबंधक आपले अधिकार वापरुन सदरचे दोष कसे सुधारावयाचे याबाबत आवश्यक हुकूम करु शकतात व दिलेल्या मुदतीत संस्थेने आपले दोष सुधारले नाहीत तर संस्थेचे जबाबदार अधिकारी कायदा कलम १४६ (जे) नुसार अपराधी ठरु शकतात. कायद्यातील तरतुदीखाली निबंधकांस आपल्या अधिकारात कोणत्याही अन्य इसमाची नेमणुक करुन ते दोष सुधारुन घेता येतात. या कायद्यातील तरतुदी चांगल्या आहेत. फक्त त्याची प्रभावी अंमलबजावणी होणे आवश्यक आहे.

सहकारी संस्था भविष्यकाळात आपला पाया मजबूत करुन आर्थिकदृष्ट्या डबघाईस न येता सक्षमपणे सहकारात आपले स्थान निर्माण करण्यास लेखापरीक्षण कार्य महत्वाचे आहे. २ ते ३ वर्षांचे लेखापरीक्षण एका वेळेस होण्यापेक्षा प्रतीवर्षी होणा-या लेखापरीक्षणाचा परिणाम संस्थेच्या हिताच्या दृष्टीने दिसून येईल. जेवढा लेखापरीक्षणास विलंब होईल तेवढी दोषांची पुनरावृत्ती दरवर्षी होऊन कालांतराने ते दुरुस्त करण्याकडेही दुर्लक्ष होऊन पुढे हेच दोष संस्थेचे आर्थिक व्यवहार बिघडवण्यास कारणीभूत ठरतील. यासाठी सुरुवातीपासूनच संस्थेचे लेखापरीक्षण व त्याची दोषदुरुस्ती याकडे गांभिर्याने महाणे जरुरीचे आहे. व्यवहारानुसार लेखापरीक्षणासाठी लेखापरीक्षकांस पुरेसा कालावधीसुद्धा मिळाला पाहिजे. लेखापरीक्षण म्हणजे केवळ किर्द तपासणी एवढेच काम नसून अनेक बाबी संस्थेच्या व्यवसायाच्या अनुषंगाने पहावयाच्या असतात. संस्थेच्या कारभाराचे निरीक्षण आणि लेखापरीक्षण यामध्ये फरक आहे. लेखापरीक्षण कार्य सुरु करुन पूर्ण करणे हे काम अल्प कालावधीत होणारे नाही. लेखापरीक्षण प्रत्यक्ष सुरु केल्यानंतर अनेक खुलासे व माहिती लेखापरीक्षकांस वेळोवेळी संबंधीतांकडून उपलब्ध करुन घ्यावी लागते. संस्थेच्या सर्व व्यवहाराचे अचूक आणि परिपूर्ण प्रतिबिब संस्थेने लिहिलेल्या हिशेबात व त्यानुसार तयार केलेल्या आर्थिक पत्रकात येते की नाही याची खात्री करण्याचे कार्य अंतिमतः लेखापरीक्षकास करावयाचे असते. संस्थेच्या आर्थिक गैरव्यवहारांच्या प्रकरणात लेखापरीक्षण अहवाल हा पुरावा म्हणून वाचला जातो. केवळ लेखापरीक्षण हा संस्थेचे दोष काढण्याचे काम करणारी व्यक्ती नसून लोखापरीक्षक संस्थेचा मार्गदर्शक व मित्र म्हणून भूमिका बजावत असतो. त्यामुळे संस्थेच्या हिताच्या दृष्टीने संस्था आर्थिक बाजूने सुदृढ रहाण्यासाठी लेखापरीक्षण कार्य अतिशय महत्वाचे आहे.

- अॅड. अरुण प्रभू खानोलकर, पिगुळी-कुडाळ

विशेष बातम्या *

थंडीचा कडाका

यावर्षी पाऊस लांबला. थंडीही पडेल की नाही याची शंका होती. परंतू आता जानेवारीत कडाक्याची थंडी पडली आहे. थंडीमुळे आंबा झाडांना चांगला मोहोर येतो असा बागायतदारांचा अनुभव आहे. परंतू जिल्ह्यात यापूर्वी अनुभवली नव्हती अशी थंडी (सरासरी १० ते ११ सें.ग्रेड) पडल्याने आंबा मोहोरही फारसा आला नाही आणि यापुढे थंडी कमी होऊन मोहोर येईल त्याची फळे मे अखेरीस हाती येतील असा अंदाज आहे. गेली काही वर्षे विपरीत हवामानामुळे आंबा पीक कमी, आंब्याचा दर्जाही कमी, साहजीकच उत्पादन खर्च भागणेही कठीण या कात्रीत बहुसंख्य बागायतदार सापडले आहेत.याहीवर्षी त्यामध्ये फरक पडेल अशी चिन्हे नाहीत.

सिधुदुर्ग बँकेच्या अध्यक्षपदी कृष्णनाथ तांडेल

सिधुदुर्ग जिल्हा बँकेच्या अध्यक्ष व उपाध्यक्षपदाची वर्षाची मुदत संपल्याने या पदांच्या निवडीसाठी जिल्हा बँकेच्या सभागृहात निवडणुक निर्णय अधिकारी नीशा कांबळे यांच्या अध्यक्षतेखाली सभा झाली. अध्यक्षपदी कृष्णनाथ तांडेल व उपाध्यक्षपदी विद्या -प्रसाद बांदेकर यांची बिनविरोध निवड झाली. यावेळी जिल्हा बँकेचे अध्यक्ष सावंत, उपाध्यक्ष सुगंधा साटम, बँकेचे सर्व संचालक उपस्थित होते.

वेंगुर्ल्यातील जत्रौत्सव

३१ जानेवारी २०१२ - मानसीश्वर जत्रा, ४ फेब्रुवारी - तांबळेश्वर - गाडीअड्डा, ७ फेब्रुवारी - सातेरी जत्रा

वेंगुर्ल्यात रंगली राज्यस्तरीय शुटिग बॉल अज्यिकपद स्पर्धा

महाराष्ट्र राज्य डायरेक्ट शुटिगबॉल अजिक्यपद स्पर्धा वेंगुर्ल्यातील खर्डेकर महाविद्यालयाच्या मैदानावर १४ व १५ जानेवारी २०१२ ला यशस्वीपणे पार पडली. १९ वर्षाखालील ज्युनियर गटाची ही २५ वी स्पर्धा होती. या स्पर्धेसाठी राज्यातील ३० संघ सहभागी झाले होते. यामध्ये मुलांच्या गटात लातूर जिल्ह्याने तर मुलींच्या गटात अहमदनगर जिल्ह्याने अजिक्यपद पटकावले. या स्पर्धेसाठी तीस संघांच्या खेडाळूंबरोबर त्यांचे प्रशिक्षक, व्यवस्थापक, राज्य शुटिगबॉल संघटनेचे पदाधिकारी मिळून सुमारे चार-साडेचारशे लोक आले होतो. या स्पर्धेतील खेळाडूंची कामगिरी पाहून महाराष्ट्र राज्याचे मुला-मुलींचे संघ निवडण्यात आले. त्यामध्ये मुलींच्या संघात संपदा सावंत व अमृता आजगावकर या दोन मुलींची व मुलांच्या संघात महम्मद बोबडे व हर्षवर्धन कदम या सिधुदुर्ग जिल्ह्यातील चार मुलांची निवड झाली आहे. स्पर्धेला क्रिडाप्रेमींचा चांगला प्रतिसाद लाभला.

स्पर्धा सुरु होण्यापूर्वी सर्व खेळाडूंची वेंगुर्ले शहरातून रॅली काढण्यात आली. स्पर्धेचे उद्घाटन आमदार दीपक केसरकर यांच्या हस्ते झाले. यावेळी नगराध्यक्षा नम्रता कुबल, उपनगराध्यक्ष रमण वायंगणकर, जिल्हा क्रीडा अधिकारी क्षीरसागर, राज्य संघटनेचे उपाध्यक्ष सुरेश कोकरे व अन्य पदाधिकारी, सिधुदुर्ग जिल्हा संघटनेचे कार्याध्यक्ष श्री. बोबडे, वेंगुर्ले तालुका संघटनेचे अध्यक्ष राजन गिरप, गटविकास अधिकारी बाबली वायंगणकर, प्र. प्राचार्य प्रदीप होडावडेकर आदी उपस्थित होते. यावेळी वेंगुर्ले तालुक्यातील काही ज्येष्ठ व्हॉलीबॉल खेळाडूंचा सत्कार करण्यात आला.

स्पर्धेचे बक्षिस वितरण माजी केंद्रीय मंत्री सुरेश प्रभू, शिवसेना आमदार परशुराम उपरकर, शिवसेना नेते पुष्कराज कोले, राष्ट्रवादीचे शहर अध्यक्ष सचिन वालावलकर यांच्या हस्ते करण्यात आले.

वेंगुर्ल्यातील माजी व्हॉलीबॉल खेळाडू व अन्य कार्यकर्ते तसेच जागृती मंडळाचे अध्यक्ष संजय मालवणकर यांनी खेळाडू व पदाधिका-यांची निवास व भोजन व्यवस्था उत्तम ठेवली होती.

वेंगुर्ल्यात दोन महिन्यांपूर्वीच राज्यस्तरीय ज्युनिअर गटाच्या व्हॉलीबॉल (पासिग) स्पर्धा यशस्वीपणे पार पडल्या होत्या. त्यावेळीही राज्यभरातून खेळाडू व पदाधिकारी मिळून पाच-सहाशे जणांची उपस्थिती होती. गेल्या वर्षी वेंगुर्ले बंदरावरील वाळूच्या मैदानावर राष्ट्रीय स्तरावरील बीच कबड्डी स्पर्धा झाली होती. त्यावेळीही देशभरातील सुमारे चार-पाचशे खेळाडू व पदाधिकारी आले होते. सर्वांनीच वेंगुर्लेवासीयांच्या सहकार्याची व आतिथ्याची प्रशंसा केली होती. आत्ताच्या या राज्यस्तरीय स्पर्धेमुळेही वेंगुर्ल्यात अशा मोठ्या स्पर्धांचे यशस्वी आयोजन होऊ शकते हे सिद्ध झाले.

Wednesday 11 January, 2012

अंक २रा, १२ जानेवारी २०१२

अधोरेखित *
मातृत्व नाकारण्यासाठी...

वर्षानुवर्षे चालत आलेल्या विवाहसंस्थांचे बदलते रुप, उद्भवणा-या विविध समस्या या सा-या गोष्टींवर नजर टाकत असतानाच ‘मातृत्वा‘कडे पहाण्याचा तरुण पिढीचा बदलता दृष्टिकोनही भविष्यातली समस्या होईल का? हा विचार मनात निश्चितच येवून जातो.
मागच्या लेखात म्हटल्याप्रमाणे मुळातच लग्न म्हणजे केवळ दोन मनांचंच नव्हे तर दोन कुटुंबाचं एकत्र येणं असतं. लग्नाअगोदरची स्वप्नं आणि खरं वैवाहिक आयुष्य, त्यातले बारकावे, जबाबदा-या, कर्तव्य हे सारं वेगळं असतं. या जबाबदा-या पेलतानाच ‘केवळ चूल आणि मूल‘ अशा मर्यादित कवचात न रहाता आजची स्त्री तिचं करिअर घडवतानाही दिसते. आपली बुद्धिमत्ता, शिक्षण याचा पुरेपूर उपयोग करणं यात वावगं असं काहीच नाही. उलट ही गोष्ट कौतुकास्पद आहे. परंतु काही ठिकाणी केवळ स्त्री स्वातंत्र्य आणि करिअर यासाठी मातृत्व नाकारण्याची मानसिकता वाढलेल्याचा कल किवा ‘लिव्ह इन रिलेशनशिप‘मध्ये रहाणे, फिगर जपण्यासाठी ‘सेरोगेट मदर‘ सारखे पर्याय निवडण्याची मानसिकता शहरामध्ये वाढत्या प्रमाणात दिसू लागली आहे. केवळ शहरातच नाही तर ग्रामिण भागातही काही ठिकाणी असे स्वर कानावर येवू लागले आहेत.
आय.टी. क्षेत्रामध्ये काम करणा-या मनिषाजवळ याबाबत चर्चा केली असता ती अगदी सहजपणे म्हणाली, ‘‘अहो, आम्ही दिवसभर घरी नसतो, मग मुलांकडे पहायला वेळ आहे कुणाला? पाळणाघर असतात खरी, परंतु दमून घरी आल्यावर मुलांची किरकिर, त्यांच्यामागून धावणं वगैरे करायला एनर्जी कुणाला असते? म्हणून लग्नाला १२ वर्ष झाली तरी आम्ही मुलच होऊ दिलं नाही!‘‘ हे उद्गार ऐकल्यावर मी तिला म्हटलं, ‘‘अगं, एवढा अचाट पैसा कमावता, कधी वाटत नाही, हे सारं कुणासाठी करावं? किवा इतरांची मुलं पाहिली की आपल्यालाही गोंडस बाळ असावं?‘‘
समीर आणि मनिषा दोघेही म्हणतात, ‘‘छे! पैसा आपल्यासाठी कमवायचा, धम्माल करायची. आपल्या पश्चात डोनेट करायचा. नाहीतरी आपल्या मुलांना वाढवून ती पुढे आपल्याला बघतीलच याची हमी कोण देणार?‘‘
या दोघांच्या आई-वडिलांना मात्र या सगळ्याचं वाईट वाटतं. अनेक प्रकारे समजावूनही ऐकत नसल्याने आपण हा विषय सोडून दिल्याचे ते सांगतात. तर खेड्यातली एक उच्चशिक्षित मुलगी म्हणते की, जबाबदा-यांचं बंधन नको म्हणून लग्नच नको आणि जर लग्न केलं तर मुलाबांळांसारखा मागे ‘बोअरिग‘ विषयच नको. त्यातूनही खूप समजावल्यावर मग म्हणते, ‘सगळं ठिक, पण ते डिलेव्हरीमुळे सुटणारं शरीर पाहिलं की म्हणे ‘गर्भाशय भाड्याने‘ (सेरोगेट मदर) चा पर्यायच बरा वाटतो नाही!‘ अनेक तरुणींजवळ, लग्न झालेल्या स्त्रियांजवळ चर्चा केल्यावर ‘मातृत्व नाकारण्याचा‘ वाढलेला कल समोर आला आणि सारं विचित्र वाटलं.
स्त्रीकडे निसर्गाने मातृत्वाचं वरदान दिलं आहे. आज अगदी ‘मुल नको हो‘ असं म्हणणा-यांनी आपल्या आई-वडिलांनी हा विचार केला असता तर आपल्याला हा मनुष्यजन्म तरी अनुभवता आला असता का? हा विचार करायला हवा. अर्थातच अशा मुला-मुलींच्या पालकांना ‘असली दिवटी पोरं जन्माला येण्यापेक्षा मुलांची आवड असतानाही मूल झालं नसतं तरी बरं‘ असंच म्हणण्याची परिस्थिती येत असेल. परंतु खरे पालक असा विचार कधीच करीत नाहीत. स्त्री मुक्तीच्या खोट्या वेडानं झपाटण्यापेक्षा आणि स्त्री स्वातंत्र्याचा केवळ डंका पिटून केवळ करिअरच्या नावाखाली मुलं नको, आम्ही मुक्त आहोत, सक्षम आहोत, आमचे निर्णय आम्हीच घेवू शकतो असं म्हणणा-यांनी जरा थांबून स्त्रीच्या ख-या समस्या काय? नेमकी गरज कशाची ते पाहिलं पाहिजे.
स्त्रीमुक्ती, स्त्री स्वातंत्र्य म्हणजे स्वैराचार नव्हे हे मुलींनी, स्त्रियांनीही लक्षात ठेवायला हवं. आपलं करिअर निश्चितच घडवायला हवं. त्यात वावगं काहीच नाही किवा स्त्री पुरुषांनी एकमेकांना मदत करणं, अगदी घरच्या कामात एकमेकांना मदत करणं यात शेअरिग हवंच. जबाबदा-यांची देवाणघेवाण, समजुतदारपणा हे पाहिजेच. त्यामध्ये दुमत नाहीच. पुरुषांनीही कामाचं शेअरिग करताना कमीपणा वाटता कामा नये हे अगदी बरोबर आहे. परंतु केवळ करिअरच्या नावाखाली होणारी मूल्यांची पायमल्ली, मातृत्व नाकारणं या गोष्टींवर विचार व्हायला हवा. निसर्गाने स्त्रीकडे मातृत्व दिलं आहे. एक पिढी घडविणं आपल्या हातात असतं. स्वतः केवळ स्वातंत्र्य या नावाखाली स्वैराचार करुन ‘बोन्साय‘ बनून रहायचं की स्वतः सर्वाधीन विशाल वटवृक्ष होऊन सगळ्यांची छाया बनायचं हाही विचार गरजेचा आहे.
सौ. सुमेधा देसाई, ९७६५८४७२९७

संपादकीय *
दृष्टिक्षेपात जिल्हा परिषद निवडणुक
जिल्हा परिषद आणि पंचायत समित्यांच्या निवडणुका जाहीर झाल्यावर पुन्हा एकदा राजकीय पक्षांमध्ये उमेदवार शोधण्यासाठी, उमेदवार ठरविण्यासाठी, कोणाला उमेदवारी नाकारण्यासाठी आणि आपल्या गटाचा नसलेला उमेदवार पाडण्यासाठी खलबते सुरु झाली आहेत. नगरपालिका निवडणुकांमध्ये जशा उलट सुलट आघाड्या, महाआघाड्या, युती -महायुती झाली. तोच प्रकार थोड्याफार फरकाने या जिल्हा परिषद निवडणुकांमध्ये पहायला मिळणार आहे.
जिल्हा परिषदेमध्ये एका जिल्हा परिषद मतदार संघाच्या अंतर्गत पंचायत समितीचे दोन मतदार संघ येतात. सिधुदुर्ग जिल्ह्यापुरते पहावयाचे तर जिल्ह्यात जिल्हा परिषदेच्या ५० व ८ तालुक्यांच्या पंचायत समित्यांसाठी १०० उमेदवार निवडावयाचे आहेत. तालुक्याच्या एकूण लोकसंख्येनुसार हे मतदार संघ ठरविलेले आहेत. नगरपालिका क्षेत्र वगळून होणा-या या जिल्हा परिषद निवडणुकीत प्रत्येक पक्षाची ताकद दिसून येणार आहे. एकप्रकारे ही निवडणुक म्हणजे मिनि विधानसभेचीच निवडणुक आहे.
रत्नागिरी जिल्हा परिषदेत शिवसेना सत्तेवर आहे. सेना भाजप आणि आरपीआय अशी तेथे युती होणार आहे. साहजिकच काँग्रेस व राष्ट्रवादी काँग्रेस अशी आघाडी या युतीविरोधात असेल.
सिधुदुर्ग जिल्ह्यात मात्र याच्या उलट चित्र आहे. या जिल्हा -परिषदेत काँग्रेस पक्षाचे-राणे समर्थक काँग्रेस गटाचे वर्चस्व आहे. यथे राष्ट्रवादीशी त्यांचा उभा दावा आहे. शिवसेना-भाजपला येथे नगण्य स्थान आहे. साहजिकच नगरपालिका निवडणुकांप्रमाणे येथे राष्ट्रवादी-शिवसेना-भाजपा-आरपी आय यांची महायुती करुन काँग्रेसला सत्तेवरुन खाली खेचण्याचे मनसुबे रचले जात आहेत.
नगरपालिका निवडणुकीत शिवसेनेशी नसली तरी भाजपशी राष्ट्रवादी पक्षाची युती झाली होती. त्यातून राष्ट्रवादीचाच फायदा झाला. आताही शिवसेनेने राष्ट्रवादीपासून दूरच राहण्याचे धोरण ठेवले आहे. न.प.निवडणुकीत स्व-बळावर निवडणुक लढविलेल्या शिवसेनेला सर्व जागांवर उमेदवार उभे करता आले नव्हते. महायुती न केल्याने शिवसेनेला फक्त मालवणात दोन जागांवर समाधान मानावे लागले. सावंतवाडी आणि वेंगुर्ल्यात शिवसेनेचा एकही उमेदवार निवडून आला नाही.
या सर्व पार्श्वभूमीवर शिवसेनेने आताही स्वबळावर निवडणुक लढविली तर पक्ष म्हणून शिवसेनेचा एकही उमेदवार निवडून येण्याची शक्यता नाही. आलाच एखादा तर व्यक्तिगत लोकप्रियतेवर निवडून येऊ शकेल. भाजपने राष्ट्रवादीशी आघाडी करुन निवडणुक लढविली तर राष्ट्रवादीबरोबरच भाजपलाही त्याचा काही प्रमाणात लाभ होईल. जनता दलाचे अस्तित्व जिल्हा परिषदेतून संपलेलेच आहे. या पक्षाचे जिल्ह्यातील अनेक वरीष्ठ नेते काँग्रेस किवा राष्ट्रवादीत दाखल झाले. ते नारायण राणेंच्याही अगोदर आपला पक्ष सोडून काँग्रेसकडे आल्याने स्वतःला ते काँग्रेस निष्ठावंत समजतात. या नव्या निष्ठावानांनी पूर्वीपासूनच काँग्रेसमध्ये असलेल्या कार्यकर्त्यांशी संघान ठेवून आपला निष्ठावंत काँग्रेस असा वेगळा पक्षांतर्गत गट निर्माण केला आहे. हा गट नारायण राणेंच्या पूर्ण विरोधात आहे. त्यामुळे सध्या जि.प.वर सत्ता असलेल्या राणे समर्थक काँग्रेस पक्षाच्या विरोधात राष्ट्रवादी, सेना-भाजप बरोबरच काँग्रेस निष्ठावंत गटही छुपेपणाने विरोधात राहणार आहे. या सर्व राजकीय अघाड्यांवर स्वबळावर लढणारा राष्ट्रीय काँग्रेस पक्ष या जिल्हा परिषद निवडणुकीत आपले बळ राखतो की गमावतो ते महिनाभरातच समजून येईल.
राज ठाकरे यांचा महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना हा नवा पक्षही या निवडणुकीत आपली मते अजमावून पाहील. ग्रामीण भागात या पक्षाचे इतके अस्तित्व नसले तरी पुढे दोन वर्षांनी होण-या विधानसभा निवडणुकीत आपला पक्ष किती मते मिळवू शकतो किवा कोणाला पाडू शकतो हे अजमावून पाहण्यासाठी मनसेचे उमेदवार उभे केले जातील.
काँग्रेस पक्षाकडे उमेदवारांची गर्दी आहे. त्यातून महिला आरक्षण, ओ.बी.सी. आरक्षण यामुळे अनेकजण इच्छुक नाराज होऊन बंडखोरी करतील. वेंगुर्ले न.प.मध्ये राष्ट्रीय काँग्रेसची उमेदवारी न मिळालेल्या दोन महिलांनी काँग्रेस सोडून राष्ट्रवादीत प्रवेश केला आणि उमेदवारी मिळवून त्या निवडूनही आल्या. आताही काँग्रेसमधून बंडखोरी करुन राष्ट्रवादीत प्रवेश उमेदवारी मिळण्यासाठी प्रयत्न होतील. काहींना काँग्रेसची उमेदवारी न मिळाल्यास अपक्ष म्हणून उमेदवारी भरुन काँग्रेस उमेदवाराच्या पाडावासाठी जोरदार प्रयत्न करतील. पण एकंदरीत पूर्वीप्रमाणे काँग्रेस पक्षाला ही निवडणुक सोपी राहिलेली नाही हे निश्चित.

स्वयंसिध्दा -
कॅन्सरवर संशोधन
आपल्याकडे १२ वी नंतर मेडिकल, इंजिनिअरींगला अॅडमिशन मिळाली नाही की, मुलं, त्यांचे पालक फार अपराधल्यासारखे होतात. पण शांभवीने नेहमीपेक्षा वेगळी वाट निवडली. अर्थात यामध्ये कराव्या लागणा-या कष्टांची तिला जाणीव होती.
रुईया कॉलेजमधून बी.एस्.सी. (केमिस्ट्री) झाल्यानंतर तिने कॅन्सर रोगावर संशोधन करायचं ठरवलं. कॅन्सर हा शब्द जरी उच्चारला तरी उपचाराआधीच पेशंट आणि त्याचे नातेवाईक भितीने गर्भगळीत होतात. शांभवीच्या आजीचे ब्रेस्ट कॅन्सरमुळे निधन झाले. आणि भारतातही सर्वात जास्त केसेस स्त्रियांच्या बाबतीत या ब्रेस्ट कॅन्सरच्याच असतात. त्यामुळे संशोधनाचा विषय निवडताना तिने ब्रेस्ट कॅन्सर हाच निवडला. रुईयामधून एम.एस.सी. पूर्ण केल्यानंतर यु.के. मध्ये युनिव्हर्सिटी ऑफ लेईश्टरमध्ये बायोलॉजी डिपार्टमेंटतर्फे स्कॉलरशिपसाठी शांभवीची निवड झाली.
सोप्या भाषेत सांगायचं तर - कॅन्सरमुळे शरीरचक्राचे संतुलन बिघडून जाते. सध्या कॅन्सरवर उपचार म्हणजे केमोथेरेपी. केमोथेरेपीचे साईड इफेक्टस् होऊ नयेत यासाठी काय करता येईल हे पहाण्यासाठी शांभवीने संशोधन केले. आपल्या शरिरात एक प्रोटीन सेल असतो. तो शरिरातील कॅन्सर पेशींवर नैसर्गिकरित्या नियंत्रण ठेवत असतो. पण त्याचे प्रमाण शरिरात कमी असल्यामुळे तो इन-इफेक्टीव्ह होतो. तेव्हा लॅबमध्ये कृत्रिमरित्या बॅक्टेरियाच्या सहाय्याने तो शरिरात केमोथेरेपीच्या जोडीने दिला जातो. त्यामुळे साईड इफेक्टस्ना ब-याच मोठ्या प्रमाणावर आळा बसतो. शांभवीने ब्रेस्ट कॅन्सर पेशंटचे कॅन्सरसेल गोळा करुन केलेल्या प्रयोग व टेस्टद्वारे पॉझीटीव्ह रिझल्ट मिळाले आहेत. परदेशात त्यामानाने कमी पेशंट असतात. उपचार करुन घेण्यात त्यांना रस नसतो. भारतात मात्र संशोधनाला जास्त स्कोप आहे. इथे पेशंट जास्त आहेत. त्यांना उपचाराची गरज आहे. कॅन्सर पेशन्टला केमोथेरेपी वापरली जातेच, त्याचवेळी आम्ही बाहेर सेलवर प्रयोग करुन बघत असल्याने दोन दिवसातच कळते की नेमके कोणते औषध त्या पेशंटच्या सेलवर परिणाम करतेय. एवढ्या नेमक्या प्रमाणात कोणते औषध वापरायचे हे कळले तर पेशंटवर होणारा ट्रायल अँड एरर मधला वेळ, त्रास, खर्च वाचतील. स्वस्त औषधांनी पण काही वेळा काम होऊ शकते. हे संशोधन मोठ्या प्रमाणावर वापरले तर कॅन्सर रुग्णांना निश्चितच दिलासादायक ठरेल. भारतात टाटा कॅन्सर रुग्णालयामध्ये अशा प्रकारची सुविधा मिळावी यासाठी शांभवीचे प्रयत्न सुरु आहेत.
या संशोधनामध्ये करिअर करण्याच्या शांभवीच्या धडाडीच्या आणि चिकाटीच्या निर्णयाला तिचे वडील मूळचे वायंगणी गावचे सुपूत्र असलेले आणि मुंबई महानगरपालिकेतून वरिष्ठ इंजिनिअरच्या हुद्द्यावरुन निवृत्त झालेले दीपक दीनानाथ नाईक, आई, शिक्षक सर्वांनीच प्रोत्साहन दिले. यु.के.मध्ये ब्रिटीश टॉक्सिकॉलॉजीच्या एका कॉन्फरन्समध्ये बेस्ट ओरल प्रेझेंटेशनसाठी अवॉर्ड मिळवणारी ती एकमेव भारतीय ठरली. संशोधन कसे करावे, त्याची पद्धत त्यासाठी लागणारी मोकळीक हे सर्व शिकण्यासाठी यु.के.मध्ये सर्वोत्तम पर्याय आहेत.
वेगळी वाट निवडून कॅन्सरसारख्या रोगावर परिणामकारक संशोधन केलेल्या शांभवीच्या पुढील वाटचालीला हार्दिक शुभेच्छा!
संफ- -शांभवी दीपक नाईक-९९२०९३३४५७,

विशेष *
पैशांविषयीची विचारसरणी-मासिक प्राप्ती
सगळ्याच सोंग आणता येतं पण पैशाचं सोंग आणता येत नाही. त्यामुळे लग्नानंतर आपली आर्थिक स्थिती कशी राहणार आहे. याविषयी समजून घेणं महत्वाचं आहे. किती पैसे मिळवता? नोकरी,धंदा,कामाचं स्वरुप या गोष्टी पैशाबद्दलच्या विचारसरणीवर अवलंबून आहेत. गंमत म्हणते या प्रश्नांची उत्तर देण्याइतका विचार केलेला असतोच असं नाही. पण विवाह ठरवतांना याविषयी विचार करणं आवश्यक आहे.
सध्याच्या परिस्थितीत मध्यमवर्गीय असणं केव्हाही चांगलं. अनेकांना श्रीमंतीची स्वप्नं अस्वस्थ करीत असतात. पण श्रीमंतीतल्या अडचणींची त्यांना कल्पना नसते. श्रीमंती आली कशामुळे? ती टिकवण्यासाठी काय कराव लागत आहे? श्रीमंतीमागचा खरा चेहरा कोणाचा? याची खरी मालकी कोणाकडे? याची काहीच कल्पना नसेल, तर नंतर पश्चातापाची पाळी येऊ शकते. गाड्या, बंगला, घरातील महागड्या वस्तू यासाठी कर्ज घेतलेलं आहे का? त्या कोणाच्या नावावर आहेत? याविषयी नीट, स्पष्ट समजून घ्यायला हवं. नाहीतर त्यापेक्षा मध्यमवर्गीय रहाणीमान उत्तम. घर भले लहान असेल, दोन चाकी गाडीच असेल पण मुलाची, मुलीची स्वतःची असेल तर ते कर्जाऊ, दिखाऊ मोठ्या गोष्टींपेक्षा निश्चितच सुखकारक व हितावह ठरेल.
तसंच पैशाबद्दलची विचारसरणीही समजून घ्यायला हवी. उदा. स्वभाव अति काटकसरी आहे की खर्चिक? अंथरुण पाहून पाय पसरायला आवडतात की, आधी पाय तर पसरु मग बघू असा स्वभाव आहे? सध्या कशासाठी किती कर्ज कोणाकडून घेतलेलं आहे? त्याची परतफेड कधी कशी चालू आहे किवा करायची आहे? मित्रमंडळीशी पैशाचे व्यवहार आहेत का? बचतीच्या सवयी कशा आहेत? वडिलोपार्जित मालमत्ता आहे का? त्याविषयीही लाच, हप्ता अशा प्रकारची अनैतिक, बेकायदेशीर मार्गाचा अवलंब केल्याची चर्चा नाही ना? याविषयी मिळालेल्या माहितीची खात्र करुन घेणे आवश्यक आहे.
जोडीदाराची, त्याच्या घरातील सभासदांची रहाणी कशी आहे? बोलण्यातले विचार व रहाणी यात खोटेपणा जाणवतो का? व्यवस्थितपणा, काटकसरीपणा, शिस्त, निटनेटकेपणा यांची कितपत आवड आहे? अशाप्रकारच्या प्रश्नांतून एकूणच आर्थिक परिस्थितीचा नेमका अंदाज येऊ शकतो.
स्वतःच्या मासिक प्राप्तीविषयी खरं सांगणारे पुरुष जोडीदार कमीच. मुलांचा कल प्रत्यक्ष प्राप्तीपेक्षा फुगवून जास्त प्राप्ती सांगण्याकडे असतो. मुली मात्र समोरच्यांचा अंदाज घेऊन स्वतःची प्राप्ती सांगतात.
सध्याच्या काळात दोघांनीही नोकरी करणे आवश्यकच आहे. त्यासाठी एकमेकांच्या कामाचं स्वरुप समजून घेणं आवश्यक आहे. कामाचं स्वरुप, त्यासाठी घ्यावे लागणारे कष्ट, द्यावा लागणारा वेळ, करावा लागणारा प्रवास, दगदग या तुलनेत मिळणा-या उत्पन्नाचा विचार करायला हवा. अन्यथा परस्परांच्या संमत्तीने त्यातून वेगळा पर्याय निवडणे शक्य होऊ शकते.
भरपूर काम, करमणूक, छंद, कौटुंबिक जबाबदा-या, जवळच्या नातेवाईक किवा मित्रमैत्रिणींना मदत यांचा समतोल ज्याला साधला ती स्त्री किवा पुरुष उत्तम म्हणता येईल. प्रत्यक्षात यातलं सगळच सगळ्यांना स्वतःला शक्य होतं असं नाही. पण निदान जोडीदार करीत असेल तर त्याविषयी त्रागा/चिडचिड न करता आनंदाने स्विकारलं तरीही खूप समाधानाने जगता येईल.
जोडीदाराच्या सहका-यांशी, वरिष्ठांशी याविषयी बोललं तर खूप ‘ख-या‘ गोष्टी कळतात.
- वंदना करंबळेकर, समुपदेशक, सावंतवाडी, ९८५०४७३०१२

विशेष बातम्या *
कलावलयाच्या एकांकिका स्पर्धेत रुद्रेश्वर पणजीची ‘तुका अभंग अभंग‘ प्रथम
‘कलावय‘च्या प्रा. शशिकांत यरनाळकर स्मृती राज्यस्तरीय एकांकिका स्पर्धेत गोव्यातील रुद्रेश्वर संस्थेच्या ‘तुका अभंग अभंग‘ या एकांकिकेला प्रथम क्रमांकाचे १० हजार रु.चे बक्षिस मिळाले तर द्वितीय क्रमांकाचे ७ हजाराचे बक्षिस सातारा येथील संवाद संस्थेच्या ‘गप्पा‘ या एकांकिकेने मिळविले. तिस-या क्रमांकाचे ५ हजाराचे बक्षिस परुळे येथील डिग्नीटी संस्थेच्या ‘खेळ मांडियेला‘ ला मिळाले. कलांकूर ग्रुप मालवणच्या ‘सायलेंट क्रीम‘ला उत्तेजनार्थ ३ हजाराचे बक्षिस देण्यात आले.
येथील सिद्धिविनायक हॉलमध्ये ६ ते ८ जानेवारीला झालेल्या या स्पर्धेत ११ संघ सहभागी झाले होते. उद्घाटन नाट्यलेखक व दिग्दर्शक राजीव शिदे व कलावलयचे संस्थापक सदस्य श्री. प्रकाश परब यांच्या उपस्थितीत झाले. वैयक्तिक बक्षिसे पुढीलप्रमाणे-दिग्दर्शन-देविदास आमोणकर (रुद्रेश्वर), संतोष पाटील (संवाद-सातारा), प्रथमेश नाईक (डिग्नीटी), पुरुष अभिनय -दीपक आमोणकर (रुद्रेश्वर), सुनिल राऊळ (डिग्नीटी) संतोष पाटील (संवाद सातारा), स्त्री अभिनय - मनुजा श्रांकर (रुद्रेश्वर), हर्षदा इताळे (संवाद), दक्षा शिरोडकर (निषाद पणजी), तांत्रिक अंगे - रुद्रेश्वर, वाद्यस्थ - पुणे, डिग्नीटी - परुळे, परीक्षण आनंद म्हसोळेकर व नंदू गाडगीळ यांनी केले. बक्षिस वितरण श्रीमती निला यरनाळकर, नरेंद्र पारकर, परीक्षक म्हापसेकर, गाडगीळ, कलावलयचे अध्यक्ष रमेश नार्वेकर यांच्या हस्ते झाले. उद्घाटन व बक्षिस वितरण प्रसंगी रमेश नार्वेकर यांनी प्रास्ताविक व स्वागत केले. अमोल महाजन यांनी सूत्रसंचालन केले. माजी अध्यक्ष बाळू खामकर यांनी आभार मानले. कलावलयचे सदस्य संजय पुनाळेकर, दाजी परब, सुनिल रेडकर, शेखर कोयंडे, दिगंबर नाईक, राजन गिरप, प्रकाश दिपनाईक, अमेय तेंडोलकर, निलू सामंत, शशांक मराठे, पंकज शिरसाट, कृष्णा राऊळ, सुधा केळजी, जीतेंद्र वजराटकर आदींनी स्पर्धा यशस्वी करण्यासाठी परिश्रम घेतले.


कोमसाप संमेलन १५ जानेवारीला
कोकण मराठी साहित्य परिषदेचे संस्थापक, प्रथम अध्यक्ष व प्रमुख विश्वस्त पद्मश्री मधु मंगेश कर्णिक यांच्या उपस्थितीत कै. विद्याधर भागवत साहित्यनगरीत (नवसरणी,जेलमागे, सावंतवाडी) १५ जानेवारीला कोकण मराठी साहित्य परिषद सिधुदुर्गचे जिल्हास्तरीय साहित्य संमेलन होणार आहे.
१५ जानेवारी ९ ते १० - श्रीराम वाचन मंदिर ते संमेलन स्थळ अशी ग्रंथदिडी. १० वा. संमेलनाचे उद्घाटन पॅनकार्ड क्लबचे चीफ मार्केटिग मॅनेजर आर.एन.पालव यांच्या हस्ते. संमेलनाध्यक्ष अशोक बागवे, स्वागताध्यक्ष आमदार दीपक केसरकर व नगराध्यक्ष बबन साळगांवकर आहेत. ११.३० ते १२. ४५ वा. प्रसारमाध्यमांचा जनमानसावरील परिणाम या विषयावर परिसंवाद. सहभाग प्रा. काशिनाथ वाडेकर-सांगली, डॉ.जी.ए. बुवा, जिल्हा माहिती अधिकारी डॉ. गणेश मुळे, प्रा. तरुजा भोसले व डॉ. दीपक तुपकर. स्नेहभोजन व गाठीभेटीनंतर दुपारी २ ते २. ३० वा. होणा-या कथाकथन कार्यक्रमात सौ. वृंदा कांबळी, सौ. वैशाली पंडित सहभागी होतील. त्यांचा परिचय कल्पना बांदेकर करुन देतील. २.३० ते ३ जिल्ह्यातील ज्येष्ठ साहित्यिकांचा सत्कार. ३ वा. सुरंगीचा वळेसार-कवी संमेलन जिल्हाध्यक्षा उषा परब यांच्या अध्यक्षतेखाली. सूत्रसंचालन विजय परांजपे. संध्या. ४.३० ते ५ समारोप कार्यक्रमात सावंतवाडी शाखेचे अध्यक्ष भरत गावडे, कार्याध्यक्षा नमिता कीर व संमेलनाध्यक्ष अशोक बागवे यांचे मनोगत. संमेलनास न्यायमूर्ती भास्करराव शेटये, अरुण नेरुरकर, एल. बी. पाटील, अशोक ठाकूर, रविद्र आवटी, मंगेश विश्वासराव पाटील, मोहन भोईर, रेखा नार्वेकर, अभिजित हेगशेटये, दिलीप पाटील तसेव आ.द.राणे, केशव फाटक, दादा मडकईकर, आनंद वैद्य, शीला धारणकर, गोविद काजरेकर, शशिकांत तिरोडकर, मधुसूदन नानिवडेकर, संध्या तांबे, अजय कांडर, बाळा कदम, प्रविण बांदेकर, अनिल कांबळी, शरयू आसोलकर, मंदाकिनी गोडसे, वीरधवल परब आदी कवी उपस्थित राहतील

पत्रकारिता ताकदीने वापरा!
आद्यपत्रकार बाळशास्त्री जांभेकरांनी वृत्तपत्रांची सुरुवात करतांना समाजातील स्त्रियांवरील अत्याचार, शेतक-यांच्या समस्या राज्यकर्त्यांना समजाव्यात यासाठी प्राधान्याने त्या काळात आवाज उठविला. समाजातील सर्व जटिल प्रश्न सोडविण्यासाठी राजकारण्यांना कसे काबूत आणावे, याचे मार्गदर्शन दर्पणकरांनी त्या काळात समाजाला केले. वृत्तपत्राचा प्रभाव हा समाजमनावर खोलपर्यंत जाऊन पोहोचण्यासाठी तेवढ्या ताकदीने काम केले पाहिजे, असे प्रतिपादन ज्येष्ठ पत्रकार अनंत दिक्षित यांनी बाळशास्त्री जांभेकर यांच्या पोंभुर्ले येथील जन्मस्थानी आयोजित पत्रकार दिन समारंभात बोलतांना केले. यावेळी व्यासपिठावर महाराष्ट्र पत्रकार कल्याण निधीचे अध्यक्ष रविद्र बेडकीहाळ, भारती विद्यापीठाचे सहसचिव एम.एस.सगरे,राजाभाऊ लिमये, कार्यकारी विश्वस्त विजय मांडके, उपाध्यक्ष बापूसाहेब जाधव, सरपंच प्रतिभा पाडावे, जांभेकर ट्रस्टचे विश्वस्त मनोहर जांभेकर, सुधाकर जांभेकर, व्ही. ए. पाटील आदी उपस्थित होते.
यावेळी दर्पणकार आचार्य बाळशास्त्री जांभेकर स्मरणार्थ ज्येष्ठ संपादक पुरस्कार राजाभाऊ लिमये(सा.सत्यशोधाक, रत्नागिरी), दर्पण पुरस्कार २०११ साठी धनाजी शिदे (पुणे विभाग), हिम्मतलाल पारधी (नागपूर), महेंद्र कविश्वर (अमरावती), डॉ. विनोद गोरवाडकर (नाशिक), बालाजी तोंडे (औरंगाबाद), महेश गावडे (कोकण), विशेष दर्पण पुरस्कार बाळासाहेब आंबेकर, अशोककुमार चव्हाण, पत्रकार साहित्यिक पुरस्कार सुनीलकुमार सरनाईक, महिला दर्पण पुरस्कार धनश्री पालांडे (रत्नागिरी) यांना श्री. दिक्षित यांच्या हस्ते प्रदान करण्यात आला.

खर्डेकरचा युवा महोत्सव २०१२
खर्डेकर महाविद्यालयात ‘स्वाभिमान तरुणाईचा‘ युवा महोत्सव २०१२चे उद्घाटन नगरसेवक यशवंत उर्फ दाजी परब यांच्या हस्ते झाले. अध्यक्षस्थानी प्राचार्य सिद्धार्थ फडतरे होते. ‘याच महा -विद्यालयाने माझ्या पुढील जीवनाचा मार्ग दाखविला. बॅ. खर्डेकर व प्राचार्य देसाई हे आपले दैवत आहेत. तुम्ही महाविद्यायातून शिक्षण पूर्ण करुन बाहेर पडल्यावरही महाविद्यालयाविषयी आत्मीयता, आपुलकी ठेवा‘ असे दाजी परब यांनी उद्घाटनपर भाषणात सांगीतले.
या युवा महोत्सवात पालकमंत्री नारायण राणे यांचे सुपुत्र स्वाभिमान संघटनेचे अध्यक्ष नितेश राणे, सौ. नंदिता राणे, अभिनेत्री अमृता खानविलकर, इंद्रजित शिदे यांनीही हजेरी लावली. प्राचार्य सिद्धार्थ फडतरे, विद्यार्थी प्रतिनिधी भूषण आंगचेकर, सुरेंद्र उर्फ बाळू खामकर, प्रा.पी.डी. होडावडेकर, प्रा. ए. व्ही. सुतार, पर्यवेक्षक श्री. माने, स्थानिक सल्लागार समितीचे सदस्य सुरेंद्र चव्हाण, विरेंद्र देसाई, सनी कुडाळकर, तुषार साळगांवकर, शितल आंगचेकर उपस्थित होते. नितेश राणे यांनी निकालात गुणवत्ता प्राप्त करा. या महाविद्यालयाने उच्च परंपरा जपली आहे. ती वाढविण्यासाठी प्रामाणिकपणे व जिद्दीने प्रयत्न करा असे सांगितले.

अभिनंदनीय *
श्री. सुधीर झांटये
बारदेशकर गौड सारस्वत ब्राह्मण निधीतर्फे श्रीमती सुमतीताई राजाराम प्रभू शिरोडकर हा मानाचा पुरस्कार दरवर्षी ज्ञातीतील सर्वोत्कृष्ट कार्य करीत असलेल्या व्यक्तीस दिला जातो. यावर्षी हा पुरस्कार तुळस गावचे सुपुत्र झांटये काजूचे संचालक व मालक श्री. वासुदेव मधुकर तथा सुधीर झांटये यांना मिळाला आहे. झांटये काजू आता सिधुदुर्गापुरता मर्यादित न राहता देश-विदेशात प्रसिद्ध झाला आहे.
श्री. सुधीर हे श्री. मधुकर अच्युत झांटये याचे ज्येष्ठ चिरंजीव. आज ते उद्योजक असूनही विविध संस्थांचे पदाधिकारी म्हणून समाजकार्यात आहेत. आपण ज्या समाजात लहानाचे मोठे झालो त्यांचे देणे लागतो ही जाणीव त्यांना आहे. सध्या ते श्रीदेव रवळनाथ महालक्ष्मी संस्थान, मुळगाव-गोवाचे अध्यक्ष तसेच लायन्स क्लब ऑफ वेंगुर्ले चे ते सतत दोन वर्षे अध्यक्ष आहेत आणि त्या माध्यमातून वेंगुर्ले शहरात सामाजिक, आरोग्य सेवा समाजाला देत आहेत. महाराष्ट्र कॅश्यू मॅन्यूफॅक्चरर्स असोसिएशनचे ते संस्थापक सदस्य आहेत. काजूवरील अतिरिक्त व्हॅट कराचा परतावा मिळण्यासाठी त्यांनी प्रयत्न केले आहेत. मुख्य ग्रामदैवत श्रीदेव जैतीर देवालय, तुळस या समितीवर ते खजिनदार म्हणूनही कार्यरत आहेत. त्यांनी आपल्या तुळस गावात काजू कारखान्याची मुहूर्तमेढ रोवली आणि त्याचा विस्तार करताना मालवण, सावंतवाडी, आंबोली येथे कारखाने काढले. त्या गावांतील सुमारे ५५० स्त्री-पुरुषांना काम दिले.
सुधीर झांटये व त्यांचे दोन्ही बंधु हे पदवी शिक्षण घेऊन या उद्योगात काम करत आहेत. त्यांच्या सुविद्य पत्नी, मुले हेही एकत्रितपणे कार्य करीत असून एकत्र कुटुंब कसे असावे याचे त्यांचे झांटये कुटुंब हे आदर्श उदाहरण आहे. वडील श्री. मधुकर हे किराणा मालाचे गावातील प्रथितयश व्यापारी होते व त्यांना या मुलांनी चांगली साथ दिली, वडिलांनीच काजू कारखाना चालविण्याचा निर्णय घेतला. श्री. सुधीर झांटये हे मातृदेवो भव, पितृदेवो भव व समाजाची सेवा यातून अगणित पुण्य कमावत आहेत. कारखान्याला चांगल्या प्रकारचा कच्चा माल मिळावा म्हणून शेकडो एकरात काजू लागवड सुरु करुन चांगल्या प्रतीच्या काजू बीचे उत्पादन ते घेत आहेत. केवळ काजू धंद्यावर अवलंबून न राहता आता ते मालवणमध्ये हॉटेल व्यवसायातही उतरले आहेत. अशा या हरहुन्नरी व बहुआयामी व्यक्तीला हा पुरस्कार मिळाल्याबद्दल अभिनंदन!
-पुरुषोत्तम मुद्रस,०२२-२४१४१०१२

अभिष्टचितन *
श्री. रमेश नार्वेकर
उभादांडा-वेंगुर्ले येथील एक हरहुन्नरी उत्साही व्यक्तिमत्व श्री.रमेश पुंडलिक नार्वेकर १५ जानेवारीला वयाची ६१ वर्षे पूर्ण करीत आहेत. त्यानिमित्ताने -
उभादांडा-वरचेमाड येथे एका गरीब कुटुंबात १५ जानेवारी १९५१ला जन्म झालेले श्री. रमेश नार्वेकर आज एका सॉ मिलचे मालक आणि आंबा बागायतदार आहेत. हे यश त्यांनी मोठ्या परिश्रमांनी मिळविले आहे. उभादांडा येथील न्यू. इंग्लिश स्कूलमुळे माध्यमिक शिक्षण आणि बॅ. बाळासाहेब खर्डेकर महाविद्यालयामुळे बी. कॉ. पदवी पर्यंतचे शिक्षण घेऊन आपल्या गावात स्थीर होऊ शकल्याचे ते सांगातात.
त्यांची शेतीही कुळपणाची होती. त्यावर आईवडिलांना दोन भाऊ व एक बहिण त्यांचे शिक्षण, लग्नकार्य इत्यादीचा खर्च पेलण्यासारखा नव्हता म्हणून त्यांनी आंबा बागा कराराने घेऊन आंबा व्यापार सुरु केला. मोठे बंधू गोपाळ हे मुंबईला नोकरीसाठी गेले. नोकरी करतांना त्यांनीही कायद्याची पदवी संपादन करुन आज ते तेथे प्रतिथयश वकील म्हणून काम पहात आहेत. तर बहीण लग्न होऊन सासरी नांदत आहे. रमेश हे वडिलांसोबत गावीच राहिले आणि त्यांच्या शेती-बागायतीत लक्ष घालू लागले. आंबा व्यापार करतांना त्यांना लाकडी खोक्यांची टंचाई भासू लागली. अन्य अनेक लहान मोठ्या बागायतदारांचा -ही हाच अनुभव होता हे लक्षात घेऊन रमेश यांनी स्वतःची सॉमिल उभारण्याचा धाडशी निर्णय घेतला आणि मोचेमाड पठारावार जमीन घेऊन काळभैरव सॉ मिलची उभारणी केली. या कामी त्यांना बँक आणि वित्तीस संस्थेचे चांगले सहकार्य लाभले. सॉ मिल चांगली चालू लागली आणि आंबा व्यापार करतांना स्वतःची आंबा बागही त्यांनी निर्माण केली.
व्यवसायात जम बसल्यावर त्यांनी १९७९ साली विवाह केला. भेंडमळा येथील नवार कुटुंबातील असलेल्या सौ. रुपाली त्यांच्या गृहलक्ष्मी झाल्या. यथावकाश दोन मुलगे आणि एक मुलगी असे पंचकोनी कुटुंब झाले. दरम्यान आई-वडिलांचे छत्र हरपल्यामुळे घरची सर्व जबाबदारी रमेश आणि त्यांच्या पत्नी रुपाली यांच्यावरच पडली आणि त्यांनी ती समर्थपणे सांभाळली आहे. तीन्ही मुलांना चांगले शिक्षण दिले. एक मुलगा सिव्हील इंजिनिअर म्हणून बांधकाम व्यवसायात जम बसवीत आहे तर एक मुलगा सॉमिलचे कामकाज सांभाळतो. मुलगी इंटेरिअर डिझाईनर होऊन आता विवाहीत आहे.
ही घरची आघाडी सांभाळत असतांना सामाजिक आणि सांस्कृतिक क्षेत्रातही रमेश यांनी आपला ठसा उमटवला आहे. मुळातच नाटकाची आवड. कॉलेजमध्ये असतांना यरनाळकर सरांनी बसविलेल्या एका नाटकात त्यांची निवड झाली. पुढे दरवर्षीच त्यांचा सहभाग असायचा. कॉलेज पूर्ण झाल्यावर यरनाळकर सरांनीच स्थापन केलेल्या कलावलय संस्थेच्या माध्यमातूनही ते नाट्यकर्मी म्हणून सक्रीय राहिले. शिवाय आपल्या उभादांडा गावात युवकांना साथीला घेत त्यांनी कलासहयोग संस्थेची स्थापना केली आणि अनेक एकांकिका स्पर्धा गाजविल्या. अनेक नाटकेही सादर केली. आज ते कलावलय संस्थेचे अध्यक्ष म्हणून पूर्वीइतक्याच उत्साहाने सक्रीय आहेत.
याखेरीज भंडारी सहकारी पतसंस्थेचे संचालक, चेअरमन म्हणूनही त्यांनी सहकार क्षेत्रात प्रामाणिकपणे काम चालविले आहे. आपल्या भंडारी ज्ञाती संस्थेचे कामही ते करतात. ज्ञातीतील वधु-वरांचे विवाह जुळविण्याचे कामही त्यांनी केले आहे. जिल्हा भंडारी महासंघाचे ते कार्यकारिणी सदस्य आहेत. वेंगुर्ल्यात अलिकडेच स्थापन झालेल्या रोटरी क्लबचे ते एक संस्थापक सदस्य आहेत.
या सगळ्या उलाढालीत त्यांनी सामाजिक दायीत्वही राखले आहे. गरीब गरजूंना तसेच शिक्षण घेणा-या गरजू मुलांना शैक्षणिक मदत, कोणाला वैद्यकीय मदत याद्वारे त्यांचे काम प्रसिद्धी पासून दूर राहून चालू असते. हरहुन्नरी आणि उत्साही स्वभावामुळे त्यांचा स्नेही परिवारही मोठा आहे. राजकारणापासूनही ते दूर राहिले नाहीत. अगदी सुरुवातीला जनता पक्षाचे ते कार्यकर्ते होतेच. आता शिवसेनेचे एक प्रमुख कार्यकर्ते आहेत. असे असूनही सर्व पक्षाच्या लोकांशी त्यांचे चांगले स्नेहसंबंध आहेत.
अशा या सर्वप्रिय रमेश यांच्या एकसष्ठीपूर्ती निमित्ताने हार्दिक शुभेच्छा! त्यांचे भावी आयुष्यही आरोग्य संपन्न आणि समाधानाचे जावो ही परमेश्वरचरणी प्रार्थना.
- एक परिचित

ठेवणीतला लोणचा *

पटार घालयल्यानी.....!
‘‘गोज-या, काय गो, येकटाच खिदाळतहस कित्याक? भावोजींनी रात्री काय कळ काढल्यानी की काय?‘‘ दात काढीत साळग्या गोज-याक कपडे सुकत घालता घालता इचारुक लागला.
‘‘अगो, आमच्या ह्येंचा कायच्या काय!‘‘
‘‘काय गो कायच्या काय?‘‘
‘‘अगो टकला कायच्या कायच भारी.‘‘
‘‘व्हयतर, पटार भावोजींचे कदी पैशेच जानत नाय. बरोबर राणयेर पैशे लायतत आणि दुप्पट घेवन येतत असा आमचे ह्ये राती सांगी व्होते. भावजींका पटार बगल्यानी काय पटवाले भियातत असाय ह्ये सांगी व्होते. कालच्या जत्रेत काय मोटो हात मारल्यानी सो दिसता, म्हणान खिदाळतहस?‘‘
‘‘नाय गो बाये, अगो ह्येंच्यानी पटार खेळाक म्हणान माज्याचकडसून पाचशी घेवन गेले, तुका सकाळी हजार दितय म्हणान सांगल्यांनी.‘‘
‘‘हां हां, म्हणजे तुका सकाळी सकाळी हजार गावले म्हणान खिदाळतहस का काय?‘‘
‘‘नाय गो बाये, आमच्या ह्येंचा टकला ऐन येळाक कसा चलता ता त्येंच्यानी राती येवन सांगल्यानी ता आठावला काय हसोच येता!‘‘
‘‘अगो, काय जाला काय ता आदी सांगशीत काय नाय?‘‘
‘‘अगो, पटार ह्येंचे पाचशेय गेले म्हणान हे वैतागले, इचार करीत जत्रेत फिरत रवले. आणि नारळ इकणा-याच्या दुकानात गेले आणि त्येका म्हणले, ‘माजे सगळे पैशे पटार गेले. माका दोन हजार व्हयेत. सकाळी तुका अडीच देतय!‘
तो बोललो, ‘मी तुमका वळाखनय नाय तर तुमका पैशे कशे दिव?‘
तशे हे म्हणले, ‘माजी किमत करतस?‘
तसो तो म्हणलो, ‘तसा नाय हो. आमी प्वॉट भरुक इलव. ईस-पंचवीस नाल खपले तर खयतरी चार पैशे गावतत. तुमका येकदम दोन हजार कशे काय दीव?‘
ह्येंच्यानी त्येच्याबरोबर झेंगाट धरल्यानी, ‘मी हयलो गावकार आसय. तुजा दुकान बंद करुन टाकीन.‘
तसो तोय चिडलो. म्हणलो, ‘तुमका दोन देयन. पण हयती हातातली आंगठी दिया आणि सकाळी पैशे घेवन येवा.‘
तसा ह्येंच्यानी हातातली आंगठी काडल्यानी आणि त्येच्या आंगार फेकल्यानी, ‘उद्या धा वाजासर तुजे पैशे परत नाय दिलय तर ही आंगटी तुजी.‘ तसाच त्येनाय पाच पाचशेचे चार नोटी काडल्यान आणि ह्येंच्या आंगार फेकल्यान. ते घेवन इले आणि सांगा व्हते.‘‘
‘‘अगो कावळ्या, त्येतूर काय मोठा? त्येचे पैशे त्येका परत करुक नको?‘‘
‘‘अगो ताच तर सांगतहय. ह्ये जत्रेत फिरता फिरता खिशात पाच रुपये होते त्येची आंगठी घेतल्यानी आणि बोटात घालून भांडाक गेले. अगो ह्ये इतके टकलेन भारी आसत, पटार घालयल्यानी पण पाच रुपयाच्या आंगटेर दोन हजार हाडल्यानी!‘‘
असा सांगान गोजरा हसाक लागला आणि साळग्या त्येच्या तोंडार बघीत रवला.